Kur doli në dritë libri me poezi “Shtatë fletore” i Havzi Nelës, 30 vite pas vdekjes së tij, ky poet martir u ngjall para nesh duke u rilindur varg pas vargu në 5548 vargjet e tij, i afërt dhe i natyrshëm si pas një “simfonie të përgjakur”, siç i quan botuesi i tyre Rexhep Shahu.
ME POEZINË E HAVZI NELËS, ” PO, O NANË, PO”
Nga: Albina IDRIZI
U ngjall para syve tanë, i fortë, i vendosur, i pamposhtur në idealin e tij, i patrembur në rrugën që kishte nisur kundër diktaturës ekzistuese, rrugë së cilës i priu me thirrjet e guximshme plot patos kushtrimi: “O liri, o vdekje”, apo, ” Ma mirë le t’i mbylli sytë”, etj.
Ajo që më ndali në poezinë “Po, o Nanë, po”, është se po ky martir i paepur, i dënuar, ridënuar e internuar përgjatë dy dekadave të jetës së tij, nëpër këto vargje flet me një gjuhë krejt tjetër. Vërtet, po aq të fuqishme sa edhe në poezitë e tjera por, çuditërisht, me një forcë që tani vjen nga butësia e fjalëve.
Nga ëmbëlsia dhe ndjeshmëria e tyre. Ishte kjo një mahnitje që të merr me vete gjer në adhurim kur sheh se si gjithë ai uragan rreptësie karshi së keqes kthehet në një përgjërim shpirti plot dhembje, mall e dashuri për të ëmën.
Zëri i tij ngjan qetësisht i pajtuar me fatin si për të mos alarmuar nënën e shkretë që në titull: Po, o Nanë, po! Ai përshtatet me zemrën e saj, zemrën e nënës, ndaj rrjedh po aq qetë e natyrshëm përgjatë vargjeve si ta kishte përballë duke biseduar, madje edhe atëherë kur rrëfen lemeritë e rënda:
Me gazin 69 u pamë sy ndër sy,
Si me keqardhje m’u ba se më vështroi,
E kur lëshova kambën mbrenda me hy,
M”u ba se psherëtiu, m’u ba se rënkoi!’
Në kohën kur komunizmi numëronte grahmat e fundit nëpër Evropë, poeti paraqet të lodhur e plot keqardhje edhe gazin 69 nën fajin e të bëmave nëpër Shqipëri. Të egërsuar më shumë akoma kishin mbetur ata që e drejtonin dhe ndërsenin ate, mbikëqyrësit, kujdestarët, spiunët dhe gjithë bashkëpunëtorët tjerë të regjimit.
Ndoshta e ndjeu veten fajtor,
Pse erdhi e më mori përsëri!
ndoshta i gjori ishte lodhë,
Gjithkah n’udhtim nëpër Shqipni.
Ne mësojmë se, të gjitha vargjet poeti i kishte mbajtur në mend me vite të tëra duke i pësëritur në vetvete, me kokën nën jorgan ose në vende ku ishte më i vetmuar, duke i rimuar me anë të gishtave, pa patur mundësi të përdorte laps e letër.
Na bëhet sikur e shohim kruspull, të mbuluar kokë e këmbë nën jorganin e rëndë e të ftohtë të qelisë së Rrëshenit, duke ndjerë vetëm ehun e shpirtit të tij që i kthehet pëshpëritës e miklues me fjalët e njohura të vargjeve. Në këto çaste vetmie ai i drejtohet edhe së ëmës, të vetmes qenie në të cilën gjen ngushëllim e së cilës i kthehet me të njëjtën dashuri kur gjithkush tjetër i ikte, i largohej dhe e zhgënjente.
Fjalët e poetit janë aq prekëse thuajse kanë formë, kanë trup, kanë gjymtyrë me të cilat na shkundë edhe sot. Ndiejmë sikur me çdo trajtë të tyre e përqafon, e përkëdhelë e i fshin lotin e nxehtë si t’i kërkonte të falur qenies që e krijoi, e mëkoi dhe e rriti pa ia parë asnjë gëzim për të gjallë:
Po, o nanë, po
N’emën të ligjit jam arrestue,
E duert m’i kthyen prapa policët e zi,
n’hekur me tutjus m’i kanë ngujue!”
Poeti, ky kundërshtar i çeliktë kur kishte të bënte me diktaturën komuniste, është poashtu një qenie e brishtë prej njeriu të vuajtur, i zhuritur për pak ngrohtësi fjale e prehëri të së ëmës, sa herë e kujton ate:
Ka me dasht me t’ pasur pranë,
Ta vështrosh, ta ledhatosh,
E nji fjalë t’ambël me ia dhanë,
Plagët e zemrës t’ia shërosh.
Kështu vijnë vargjet e poezisë, në strofa katërvargëshe me rimë të kryqëzuar ABAB, kryesisht me asonancë të theksuar në fund të tyre, të mbetura ashtu si gjithë poezitë e tjera, për një rishikim të mëvonshëm, më të rregullt e më të detajuar, siç kuptojmë nga fjalët e hasura të poetit, gjë që nuk ndodhi kurrë.
Por, ç’rëndësi kanë gjithë këto përballë ndjenjës që zgjojnë tek ne fjalët e kësaj “biografie në vargje”, siç u quajt me të drejtë. Kujtohuni, një nëne i shkruan i biri. Fëmija i saj i pafajshëm i shoqëruar dhe i mbështetur vetëm nga ideali dhe ndershmëria e tij. I dërmuar nga torturat dhe poshtërimet më barbare të kohës. Djali i saj jetim të cilit iu desh të largohej nga ajo që në fëmijërinë e hershme. Poeti ndien keqardhje thua se i kërkon të falur me vargjet:
Ti me mue s’je kënaqun kurrë
N’merak e mall ke qenë përherë,
qysh i vogël dhe sot burrë.
Dhe vazhdon më poshtë:
Tri ditë bashkë s’i bamë në votër,
shtëpia jonë nuk qeshi kurrë;
Kurrë s’u ulëm në nji sofër,
Kurrë, o Nana ime, kurrë!
Sepse aty, në vetmi, përballë së ëmës në mendimet e tij, Havzi Nela është thjesht një djalë nëne larg nënës, pa fëmijëri e pa djalëri.
Ajo që tërheq dhemshurisht veshin përgjatë vargjeve, është timbri elegjiak që pëshkon ato ku ngjan sikur ndjehet toni esenian me gjallë je nënoke – n e njohur, me brengën, këshillat e porositë e poezisë “Letër nënës”. Pavarësisht se në vende të ndryshme, nga shkaqe, qëllime, kushte e rrethana krejt tjera, të dy poetet kanë një adresë të përbashkët – nënën. Ndaj edhe zërat e tyre tingëllojnë në një simbiozë bashkëndiesimi. Qetësisht, ëmbël e prajshëm , siç di t’i kthejë edhe nga gjëmimet më bubulluese, hyjnia e një nëne. Një nëne që nuk e meriton kurrë të shohë varjen e krijesës së saj. Njeriut që bëri dritë në jetët tona me shuarjen e jetës së vet. Poetit që na fali pasurinë më të dëlirë në vargje, shpirtbardhësinë e tij.
____
(Me rastin e paraqitjes së veprës së plotë të poetit martir, Havzi Nelës, në Manifestimin kulturor tradiicional, “Vjeshta letrare e Gjilanit”, edicioni i dhjetë, në Bibliotekën e Qytetit, më 14 dhjetor 2019, organizuar nga Ars Clubi “Beqir Musliu” e ku referuan edhe shkrimtarët Rexhep Shahu, Izet Duraku e Skënder Zogaj)
