Nga: Timo Mërkuri
EPIDEMIA DEMOSTENIANA E MUSA RAMADANIT
Qysh në leximin e titullit “Epidemia e quajtur Demosteniana” e poetit të shquar kosovar Musa Ramadani sjell në kujtesë oratorin e famshëm të Greqisë antike Demostenin, fjala e të cilit në Agora të Athinës disa herë i ka dhënë drejtimin zhvillimit historik këtij qytet-shteti. Në informacion për lexuesin rikujtojmë se: Agora ishte një hapësirë në qendër të qytetit, që shërbente si treg dhe në ditë të caktuara si një vend për biseda e debate politike, shfaqjen e ideve, aty bëheshin dhe ceremonitë shtetërore, ishte vendi ku oratorët mbanin fjalimet e mbronin pikpamjet e tyre apo paraqitnin çështjet që preknin shoqërinë. Pra, Agora ishte qendra e jetës politike dhe shoqërore në çdo qytet grek, ndërkohë që në Romë fjalimet mbaheshin në Senat dhe vendimet shpalleshin publikisht para ndërtesës së tij.
Demosteni ishte një nga oratorët më të njohur të Athinës së lashtë, i lindur rreth vitit 384 p.e.s. dhe vdekur në vitin 322 p.e.s. Ai ishte një figurë e rëndësishme në historinë e Athinës dhe në botën antike dhe u bë i njohur për aftësitë e tij të rralla oratorike dhe pjesëmarrjen aktive në politikën e qytetit, ku spikatin disa momente në jetën e tij:
Në fillimet e karrierës së tij politike, Demosteni luajti një rol kyç në politikën e Athinës gjatë Luftës së Peloponezit (431-404 p.e.s.), një konflikt midis Athinës dhe Spartës, ku u shfaq si një kundërshtar i fuqishëm i politikës së Spartës dhe mbrojti politikat e demokracisë Athinase.
Në historinë e oratorisë ka mbetur i famshëm “Fjalimi për Harangin” i mbajtur në vitin 338 p.e.s. “Harangi” ishte një ritual i rëndësishëm në jetën e Athinës së lashtë si një ceremoni nderimi për atletët e ushtarët që kishin vdekur në betejat për të mbrojtur qytetin. Demosteni përdori fjalimin për të nderuar trimërinë e heronjve të rënë në luftë dhe ajo që i dha impuls këtij fjalimi, ishte fakti se ai u mbajt pas një beteje të humbur nga Athinasit. Ai fitoi lavdi me “filipiket” e tij të vitit 351 p.e.s., një seri fjalimesh kundër Filipit të II të Maqedonisë, i cili përpiqej ta pushtonte Greqinë duke përdorur gjerësisht tradhëtinë brenda grekëve. “Përgjigja kundër Aiskhinesit” është një tjetër fjalim mbajtur në vitin 330 p.e.s. ku akuzoi Aiskhinesin (një politikan i kohës) për korrupsion dhe tradhëti në bashkëpunim me Fiilipin II të Maqedonisë, duke e quajtur atë një kërcënim për shtetin.
Duhet të shtojmë se Demosteni veç lavdisë përjetoi dhe ndëshkime zyrtare, të dirigjuara nga kundërshtarët e tij për shkak të pjesëmarrjes së suksesëshme në politikë e qëndrimeve të tij demaskuese. Kështu: ai u dëbua (internua) nga Athina në vitin 323 p.e.s. kur menjëherë pas vdekje së Aleksandrit të Madh në vitin 323 p.e.s. ai u akuzua, bazuar në një shpifje për bashkëpunim me maqedo-nasit, pavarësisht se internimi vazhdoi për pak kohë, pasi ai vdiq në vitin 322 p.e.s. Përjetoi gjoba financiare dhe përpjekje për diskredititim publik, me qëllim njollosjen e figurës së tij politike e morale, por si gjithmon përgjigjet e tij ishin jo vetëm brilante si art, por edhe shpartalluese për shpifësit.
I-
Pas kësaj natyrshëm lind pyetja, ç’ne poeti Musa Ramadani përdor metaforën “Demosteniana” dhe ca më tëpër si cilësim të një “Epidemie”?
Vlen të dimë se poezia “Epidenia e quajtur Demosteniana”është shkruar në fillim të viteve ‘80 dhe është përfshirë së pari në librin “Eugjenika e tri deteve” , botim i “Rilindjes” 1986 ndaj në këtë kontekst kohor e historik duhet lexuar.
Koha kur u shkrua kjo poezi ishte Kosova e vitit ‘80, që, e traumatizuar nga dhuna serbe kishte nisur lëvizjen popullore, por hapat që duheshin hedhur për të mbritur në një kurorëzim të saj, kishin nevojë për fjalën dhe vizionin e oratorëve trima, të ditur e të qartë. “Oratorët” që mbinin gati çdo ditë dhe vetëquheshin “demostenë” ishin më së shumti fjalamanë të tipit të kafeneve, flisnin shumë, por pa talent, pa dije e vizion, duke i kundërshtuar të gjithë dhe duke u bërë në këtë mënyrë një pengesë për organizimin popullor. Kosova në atë kohë kishte nevojë të domosdoshme për një orator e lider vizionar, të nivelit të Demostenit dhe jo për një mizëri “oratorësh” mediokër që poeti i përafron me viruset. Kritika e autorit është ndaj kësaj “epidemie”, duke sugjeruar se një prirje e tillë për të folur dhe shkruar pa kuptim e ide të qarta, mund të çojë në humbje të vlerave të vërteta misionit të fjalës oratorike, të shprehjes së mendimeve dhe organizimit në një qëndrim të përbashkët, si ai që realizonte Demosteni sa herë që Athina ishte në rrezik. Ramadani sugjeron se është e rëndësishme të bëhet dallimi mes dëshirës së thjeshtë për të folur dhe aftësisë reale për të shprehur veten në mënyrë që të sjellë vlerë e kuptim për audiencën. Në këtë aspekt, poezia thekson nevojën për një reflektim më të thellë dhe një qasje më të kujde-sshme ndaj komunikimit tonë në kohën moderne. Në qoftë se do shohim dhe Jugosllavinë e asaj kohe, kjo epidemi kishte përfshirë çdo aspekt të jetës politike dhe ekonomike, por unë duke hedhur shikimin në Shqipëri, ku “demostenët” e vegjël të kohs, nën statusin e funksionarëve të partisë shtet e kishin ndikuar në rritjen e shkallës së infektimit prej kësaj epidemie në çdo qelizë të jetës shoqërore e ekonomike. Punonjës e funksionarë partie me shkollë të mesme u mbanin leksione specialistëve të diplomuar nëpër universitetet europiane dhe të vendit, madje duke u kërkuar që ti konspektonin fjalët e tyre. Formalizmi ishte zoti i jetës së kohës. Më sipër thamë se poeti e mori shkasin nga situate kosovare e viteve ’80, por talenti i tij e krijoi këtë vepër poetike të tillë që ti përkiste, jo vetëm Kosovës por dhe shumë vendeve europiane, madje edhe kohëve të sotme. Kjo tregon se si talenti kapërcen vende dhe epoka.
II-
Poeti Musa Ramadani sigurisht e ka njohur aktivitetin oratorik të Demostenit dhe jo më kot poezinë e ka qasur te ky emër historik , pavarësisht se duhet të themi se poezia “Epidemia e quajtur Demosteniana” ka synuar fillimisht të shprehë një kritikë ndaj shoqërisë kosovare të kohës për humbjen e pozivitetit dhe vlerave në komunikimin e shkëmbimin e ideve me interes të gjerë, duke folur e dalur si turmë. Kosovës atëherë i duhej lideri, jo turma, asaj i duhej masa e mirëorganizuar dhe e drejtuar nga ky lider, të cilin koha do e sillte së shpejti te tribuni vizionar Ibrahim Rugova.
Shpjeguam se titulli “Epidemia e quajtur Demosteniana”, i referohet metafori-kisht epidemisë ku këtu ka patur parasysh maninë e një sërë individësh, që të vetëvlerësuar “demostenë” flisnin duke ju imponuar të tjerëve, por që shoqëria i cilësonte si “fjalamanë”të sëmurë nga pa aftësia për të folur e shkruar me ndikim e kuptimshmëri masive. Duke qenë se Demosteni, ishte një prej oratorëve më të njohur të Greqisë së lashtë, i cili kishte një aftësi të madhe bindëse dhe vizion të qartë, qasja me emrin e tij për ca “fjalamanë”tingëllon si një tis ironie hedhur mbi vargje.
Poezia nis ironikisht me një kujtesë historike, ku autori prezanton një kohë kur njerëzit nuk e kishin aftësinë për të shkruar ose folur, dhe se për këtë arsye do të shpallnin të çmendur një person që dinte të fliste dhe të shkruante, sipas parimit që “në fshatin e budallenjve, çdo i ditur quhet budalla”: ”Njëherë, dikur , kaherë, kushedi se kur/ Kush dinte të shkruajë s’dinte të flasë/E kush dinte të flasë s’dinte të shkruajë”duke krijuar një kontrast midis një kohe të largët dhe situatës së vitit 1986 (shekulli XX) në Kosovë. Me këtë metaforë, Ramadani kritikon mungesën e vlerësimit të aftësive të komunikimit dhe shprehjes së mendimeve në shoqëri, duke nxjerrë në pah kohën ku njerëzit qenë të mbyllur në vetvete, nuk qenë të gatshëm të dëgjojnë një lider e të komunikojnë me njëri-tjetrin, dhe pikërisht paralelizmi me fenomenin “Demosteniana” që në vetvete është tepër e zhurrmëshme,vizionare madje edhe publike, përmban ironinë.
Me cilësimin”Demosteniane”, qëllimi i poetit nuk është të thotë që të gjithë u bënë si Demosteni, duke mbajtur fjalime të mrekullueshme, por të shprehë një kritikë ndaj mungesës të shprehjes së mendimeve të qarta e në mënyrë efektive. Përdorimi i emrit të Demostenit është mënyrë simbolike për të theksuar nivelin e lartë të aftësisë oratorike dhe vizionare, aq shumë të vlerësuar në shoqërinë antike greke, që pretendonin oratorët “fjalamanë” pse dihet që fjalimet e Demostenit ishin të mirëpritura dhe të vlerësuara për aftësinë e tij për të bindur e për të udhëhequr publikun.
III-
Vargjet “Nuk dihet se si ia nisi gojëtarisë Demosteni / Vallë nga prirja, mosfrenimi apo nevoja” nuk është se shfaqin ndonjë interesim të vërtetë mbi origjinën dhe shkakun e aftësisë së lartë të Demostenit për të folur dhe për të udhëhequr në fjalime. “Përse Demosteni nisi të fliste?” është një pyetje që tregon indirekt një talent të jashtëzakonshëm në aftësinë e tij të retorikës, por që këtu vlen si një sfond në idenë poetike të Ramadanit, gjë që shfaqet e shprehet te vargjet: “Kaluan ditë, vjet e shekuj paluar në kalendar / Demosteni u harrua, u zhduk sesi humbi”, të cilat reflektojnë mbi natyrën e shkurtër e vlerës së një personi në histori dhe në kujtesën e shoqërisë.
Duke lexuar vargjet “Demosteniana u shumëzua deri në shekullin XX / E gjithnjë e më pak dëgjues më pak ithtarë” shfaqin një zhvillim historik në lidhje me aftësinë e komunikimit oral, të cilat lidhen me masivitetin në zhvillimet e shoqërisë, ndërsa me fjalët “E gjithnjë e më pak dëgjues më pak ithtarë”, autori sugjeron që në të vërtetë, ndërsa ka më shumë njerëz që flasin dhe përpiqen të komunikojnë, ka më pak njerëz që janë të gatshëm të dëgjojnë dhe të ndjekin atë që tjetri ka për të thënë, pse secili ka vlerësim më të lartë për veten.
Në vargjet e fundit, “Njerëzia mbyllin veshët nga fjalamania / Demostenët e kohës i flasin njëri-tjetrit”, poeti bën vlerësimin për shoqërinë bashkëkohore në Kosovë (dhe jo vetëm), ku sugjeron se ka një mungesë të përgjegjshmërisë në të folur dhe në të dëgjuar ku. njerëzit janë kaq të përfshirë në fjalët e tyre, saqë ata “mbyllin veshët” për të mos dëgjuar çfarë tjetri ka për të thënë. Tashmë oratorët vetëquhen Demostenë, por populli i quan fjalamanë, dhe vetë ky term tregon zhvlerësimin e fjalës që flasin.
Në fakt, përkufizimi i “Demostenëve të kohës” që i flasin njëri-tjetrit mund të interpretohet në mënyra të ndryshme dhe më të gjera, ku një prej tyre mund të jetë lidhur me ndryshimet në vlerat dhe idealet shoqërore në kohën tonë në shek. XXI. Unë do tju ftoja që ta shohim në kontekstin e sotëm “epideminë demosteniane” ku poezia mund të interpretohet si një kritikë ndaj kulturës së mediave sociale dhe të internetit, ku njerëzit janë të shtyrë nga dëshira për të folur dhe shkruar, duke përdorur platformat e tyre për të shprehur mendimet dhe qëndrimet në mënyra që shpeshherë nuk janë të mirëformuluara ose të menduara thellë. Niveli i fjalimeve politike anon drejt vulgariteti, televizionet dhe radiot përdorin një fjalor mjeran,emisionet e debateve publike në TV janë mbushur me fyerje personale, mungojnë idetë, vizionet, kultura e të folurit dhe niveli i dijeve. E parë në këtë kënd interpretimi, mund të themi që shpërthimi i komunikimit të pavlerë midis njerëzve, për shembull, në formën e fjalëve të zbrazëta ose që i dinë të gjithë dhe nuk shfaqin interes kur i shqipton tjetri, mund të jetë rezultat i humbjes së vlerave e idealve të rëndësishme në shoqëri Nëse shoqëria humbet fokusin nga ideja e përparimit intelektual, moral dhe kulturor dhe zëvendësohet me një kulturë të materializmit dhe hedonizmit, kjo mund të sjellë përqendrim më të madh në komunikim të pavlerë dhe të zbrazët, siç shpreh poeti. Në këtë kontekst, shprehja “Demostenët e kohës i flasin njëri-tjetrit” mund të përfaqësojë një humbje të lidhjes me vlerat tradicionale dhe një fokus të shumëtrishtuar në aspektet e tjera të jetës, siç janë konsumi dhe argëtimi, në vend të shkëmbimit të ideve dhe vlerave të rëndësishme shoqërore. Pra, ndryshimet në shoqëri dhe në vlerat shoqërore mund të lidhen me këtë interpretim të vargut, në mënyrë që ajo që dikur ishte një qasje e respektuar dhe e nderuar për komunikim e shkëmbim të ideve të rëndësishme, tani mund të jetë zëvendësuar me një formë të pavlerë e të përgjithshëm psh internetit, e cila reflekton një humbje të theksuar të vlerave dhe idealeve në shoqërinë bashkëkohore.
IV-
Në poezinë “Epidemia e quajtur Demosteniana” të Musa Ramadanit, aspekti metaforik i poezisë “Epidemia e quajtur Demosteniana” është thelbësor për të kuptuar vetë thelbin në poezi, e cila përdor një metaforë të fuqishme për të shfaqur një realitet shoqëror dhe mendësi kolektive.
Krye-metafora e poezisë është “Epidemia e quajtur Demosteniana”, ku epidemia simbolizon sëmundjen (virusin, infektimin) e mungesës së aftësisë për të komunikuar dhe për të kuptuar njëri-tjetrin në një nivel thelbësor. Demosteni, personazhi që përfaqëson aftësinë për të shkruar dhe për të folur në mënyrë efektive, është metafora për një kohë kur komunikimi ishte i vlerësuar dhe i njohur.
Përdorimi i termave si “Epidemia” dhe “Demosteniana” jep një ndjesi të një situate të përhapjes të sëmundjes metaforike që artikulohet. Kjo metaforë e bën poezinë të shfaqë një ndjenjë të thellë të ngjarjeve dhe një situatë të përhershme që prek shoqërinë.
Poetika e poezisë së Musa Ramadanit përdor metaforën si një mjet për të krijuar imazhe dhe për të shprehur ide dhe emocione në mënyrë të përmbledhur dhe të ngjallshme. Përdorimi i metaforës shton dimension tjetër në interpretimin e poezisë, duke e bërë atë më shumë se thjesht një përshkrim i ngjarjeve, por një reflektim më i thellë i realitetit shoqëror dhe psikologjik.
Poezia përmban edhe metafora të tjera, që ndihmojnë në vlerësimin e kuptimit të temave dhe mesazheve të saj, ku disa nga këto metafora janë:
Përdorimi i shprehjes “Njerëzia mbyllin veshët nga fjalamania” është një metaforë që përshkruan tendencën e shoqërisë moderne për të injoruar apo për të mohuar problemet dhe sfidat që lidhen me komunikimin dhe mungesën e vlerësimit të “sëmundjes” së komunikimit.
Përdorimi i terminologjisë “gjithnjë e më pak dëgjues më pak ithtarë” është një metaforë që paraqet tendencën e uljes së niveleve të përkushtimit e të kujdesit ndaj njëri-tjetrit në shoqërinë moderne. Kjo metaforë tregon për një zhvillim negativ në nivelin e solidaritetit dhe bashkëpunimit shoqëror.
Në vargjet “Ruajna zot, po të kishte prirje për të dyjat / Do ta shpallnin të çmendur brenda nate”, poezia shpreh një reflektim mbi prirjet dhe nevojat e njerëzve për të shprehur veten dhe për të kuptuar botën rreth tyre. Kjo është një metaforë që flet për kompleksitetin e natyrës njerëzore dhe për rrugët e ndryshme të shprehjes dhe përballjes me realitetin.
Përdorimi i metaforës në poezinë “Epidemia e quajtur Demosteniana” ndihmon lexuesin të kuptojë më thellësisht temat dhe mesazhet që autorit i interesojnë të shprehë. Metaforat shërbejnë si mjet për të përforcuar imazhet dhe për të shtuar dimensionin estetik dhe simbolik të poezisë, duke e bërë atë më të pasur dhe më thellë në përmbajtje. Nëpërmjet këtyre metaforave, lexuesi bëhet në gjendje të lidhë më thellë me përvojën dhe mesazhin që poezia përmban.
Simbolika në poezinë “Epidemia e quajtur Demosteniana” është e veçantë dhe i përshtatet thelbit të poezisë, ku:
Simbolika e Demostenit përfaqëson aftësinë për të komunikuar dhe shprehur veten në mënyrë efektive. Ai gjithashtu është simboli i një kohe kur komunikimi dhe shprehja ishin të vlerësuar në shoqëri. Përtej kësaj, Demosteni simbolizon dhe shpresën për një lidhje të thellë njerëzore dhe për një kuptim më të thellë të njëri-tjetrit.
Simbolika e epidemisë përfaqëson sëmundjen sociale të mungesës së aftësisë së njerëzve për të komunikuar dhe për të kuptuar njëri-tjetrin në një nivel thelbësor. Kjo simbolizon një krizë në shoqëri, ku lidhjet njerëzore janë të dobëta dhe mungon solidariteti dhe mirëkuptimi.
Në poezinë “Epidemia e quajtur Demosteniana”, simbolika e prirjeve njerëzore është e rëndësishme, pse prirja për të shkruar e për të folur është tema kryesore e poezisë. Simbolika e prirjeve njerëzore përforcon idenë e nevojës së njeriut për të shprehur veten dhe për të qenë në lidhje me të tjerët.
Mbyllja e veshëve është një simbolikë që dëshmon për mungesën e dëgjimit dhe vëmendjes ndaj komunikimit e nevojave të njëri-tjetrit, ku njerëzit mbyllin veshët për të mos dëgjuar, për të mos ndjekur, dhe mos kuptuar problemet dhe nevojat e njëri-tjetrit.
Pra, simbolika në poezinë “Epidemia e quajtur Demosteniana” shërben për të thelluar mesazhin dhe për të paraqitur një portret të thellë të shoqërisë së sotme dhe sfidave të saj në lidhjet njerëzore dhe komunikimin. Kjo simbolikë jep një dimension të shtuar emocional dhe intelektual në interpretimin e poezisë, duke e bërë atë më të pasur dhe më të thellë në përmbajtje.
Poezia “Epidemia e quajtur Demosteniana” përmban imazhe të forta dhe personifikime që e pasurojnë përmbajtjen e poezisë dhe lejojnë lexuesin të lidhet me temat e mesazhet e shprehura në poezi.Kështu:
Epidemia është personifikuar si një entitet i veçantë, që përhapet dhe shkakton ndikim në shoqëri. Ky personifikim e bën epideminë të duket si një forcë e pavarur që drejton ngjarjet, që është e pranishme dhe aktive në jetën shoqërore.
Demosteni, si personazh i poezisë, është personifikimi i aftësisë së komunikimit dhe të shprehjess së vetes. Përmes personifikimit ai përfaqëson një figurë njerëzore me karakteristika dhe fuqi të jashtëzakonshme komunikimi.
Edhe pse nuk është një personifikim në kuptimin e vërtetë të fjalës, imazhi i veshëve të mbyllura personifikon njerëzit që refuzojnë të dëgjojnë e të kuptojnë, duke i dhënë një natyrë njerëzore një dukurie të qartë dhe të perceptueshme.
Fjalamania është personifikuar në mënyrë të tillë që bën të duket sikur është një fuqi që i bën njerëzit të mbyllin veshët dhe të refuzojnë të dëgjojnë njëri-tjetrin, duke përforcuar idenë e një epidemie sociale që prek shoqërinë.
Pra: përmbajtja dhe struktura e kësaj poezie përdor efektivisht elementet meta-forike, simbolike dhe imazhiste, madje dhe psikologjike e filozofike për të shprehur një mesazh të thellë mbi mungesën e komunikimit dhe vlerësimit të tij në shoqërinë modern, ku kombinimi i këtyre elementeve bën që poezia të jetë e pasur e interpretueshme në shumë mënyra për lexuesin.
V-
Poezia “Epidemia e quajtur Demosteniana” e poetit Ramadani reflekton duke u fokusuar në aspektin psikologjik të shoqërisë, duke shfaqur poetikisht disa aspekte psikologjikë që identifikohen në analizën e saj:
Poeti shpreh një ndjenjë të frustrimit dhe zhgënjimit ndaj situatës politike dhe shoqërore. Kjo ndjesi e zhgënjimit dhe frustrimit shfaqet nëpërmjet ironizimit të pretendimeve të një sërë individësh për pasjen e aftësive të një lideri të madh si Demosteni dhe shprehet te vargjet:”Nuk dihet se si ia nisi gojëtarisë Demosteni / Vallë nga prirja, mosfrenimi apo nevoja”.
Në poezinë “Epidemia e quajtur Demosteniana”, pothuajse shpaloset një ndjenjë e mungesës së liderëve të vërtetë dhe të fuqishëm në shoqëri. Njerëzit janë të shqetësuar për mungesën e liderëve që mund të udhëheqin dhe frymëzojnë në një kohë të vështirë, mungesë që shkakton një ndjesi të përgjithshme të pasigurisë dhe mosbesimit në të ardhmen. :“ Kaluan ditë, vjet e shekuj paluar në kalendar/Demosteni u harrua, u zhduk sesi humbi”,.
Poezia shpreh dëshirën për ndryshim e përparim në shoqëri. Në çdo kohë njerëz përparimtarë kërkojnë ndryshime politike e shoqërore për të përmbushur aspiratat e tyre dhe në këtë funksion poezia shpreh dëshirën për një lidership më të mirë dhe më të fuqishëm, i cili të sjellë ndryshime pozitive në shoqëri dhe jo një tufë “virusesh” fjalamanë.
Në një kohë të vështirë politike dhe shoqërore, ndër njerëzit mund të ketë një ndjenjë të thellë solidariteti dhe përkrahjes reciproke. Kjo mund të shfaqet nën ndjenjën e përjetuar se të gjithë janë në të njëjtën anije dhe përballen me sfida të përbashkëta. Në këtë kontekst, poezia mund të shprehë nevojën për unitet dhe bashkëpunim për të përballuar sfidat kolektive, madje edhe duke ironizuar disa dukuri negative. Pasazhi: “Njëherë, dikur, kaherë, kushedi se kur / Kush dinte të shkruajë s’dinte të flasë / E kush dinte të flasë s’dinte të shkruajë” përfaqëson një lloj humori dhe mospërputhjeje në shoqëri e mund të interpretohet si një thirrje për bashkëpunim dhe mbështetje reciproke, duke treguar se në kohën e vështirë, njerëzit mund të kenë nevojë për të mbështetur njëri-tjetrin pavarësisht mungesës së aftësive të tyre. Kjo përshtatet me idenë e solidaritetit dhe bashkë-punimit nëpërmjet sfidave të përbashkëta.
Në përgjithësi, aspekti psikologjik i poezisë “Epidemia e quajtur Demosteniana” ndihmon të shpalosë ndjenjat dhe emocionet e njerëzve në një kohë dhe situate të caktuar për ndryshime dhe zhvillime shoqërore. Duke e kuptuar në këtë kontekst, mund të shohim se poezia reflekton një ndjenjë të përgjithshme të mosbesimit në drejtimin actual dhe nevojën për ndryshim në shoqëri. Këto aspekte psikologjike të shprehura në poezinë “Epidemia e quajtur Demostenia-na” e bëjnë atë një shprehje të thellë e ndjenjave dhe emocioneve të shoqërisë në çdo kohë. Në një periudhë të vështirë dhe të pasigurt, poezia mund të ofrojë një mënyrë për t’i shprehur dhe për t’u identifikuar me ndjenjat kolektive dhe përvojat.
Këto aspekte e bëjnë poezinë e Musa Ramadanit jo vetëm të arirë artistikisht por dhe të plotësuar psikologjikisht, duke e prurë si një poezi të realizuar në mënyrë mjeshtërore nga një poet i madh, duke e prezantuar si një ftesë për zgjidhje të lidershipit, zgjidhje që e solli koha në vitin 1989 .
Sarandë, më 27 janar 2024
Musa Ramadani
EPIDEMIA E QUAJTUR DEMOSTENIANA
Njëherë, dikur, kaherë, kushedi se kur
Kush dinte të shkruajë s’dinte të flasë
E kush dinte të flasë s’dinte të shkruajë
Ruajna zot, po të kishte prirje për të dyjat
Do ta shpallnin të çmendur brenda nate
Nuk dihet se si ia nisi gojëtarisë Demosteni
Vallë nga prirja, mosfrenimi apo nevoja
Kaluan ditë, vjet e shekuj paluar në kalendar
Demosteni u harrua, u zhduk sesi humbi
Po sëmundja e tij u përhap nëpër botë
Demosteniana u shumëzua deri në shekullin XX
E gjithnjë e më pak dëgjues më pak ithtarë
Njerëzia mbyllin veshët nga fjalamania
Demostenët e kohës i flasin njëri – tjetrit
Njëherë, dikur, kaherë, kushedi se kur
Kush dinte të shkruajë s’dinte të flasë
E kush dinte të flasë s’dinte të shkruajë
Ruajna zot, po të kishte prirje për të dyjat
Do ta shpallnin të çmendur brenda nate
( faqe 259 )
