Timo MËRKURI
DASHURIA, KJO LOÇKË ZEMRE E POEZISË
I-
Përmbyllja e opusit poetik “Hyjnorja ime je ti” e poetit Sabit Rrustemi është vërtet një sukses jo vetëm i autorit por i poezisë shqipe pasi është hera e parë që krijohet një opus i tillë poetik prej katër vëllimesh për dashurinë. Kjo përmbyllje bëhet me poezinë “Te ajo loçkë zemre kur t’ afrohesh”, e realizuar në një mënyrë të tillë që duke shprehur një mesazh ndjenjash të thella të dashurisë nëpërmjet temës së dashurisë dhe fuqisë së saj për të frymëzuar dhe ngrohur njerëzit në rrugën e tyre të jetës, shfaq dhe ngjyrat e dritat optimiste poezivë të katër vëllimeve. Kjo poezi e Rrustemit nuk mund të cilësohet si poezi metaforike dhe simbolike edhe pse poeti përdor metafora dhe simbole për të shprehur ndjenja dhe ide të thella lidhur me dashurinë dhe jetën.
Poezia përdor metaforën për të shfaqur dashurinë dhe ndjenjat e saj, ku vetë përdorimi i frazës “Loçkë zemre” është një metaforë e fuqishme që shfaq dashurinë si diçka thelbësore, të pazëvendësueshme, të çmuar dhe të ngrohtë, duke i dhënë dashurisë një kuptim më të thellë, emocional, metafora “si zog në fluturim e këndim,” shpërfaq një lirizëm të natyrshëm në përshkrimin e dashurisë dhe emocioneve.
Autori përdor dhe simbolikën për të përfaqësuar ndjenjat dhe situatat në poezi, psh., “gjethi me vjeshtë” është një simbol që përfaqëson humbjen e dashurisë ose një periudhë të vështirë në jetë, ndërsa “kopsht park” është një simbol i bukurisë dhe rritjes së dashurisë në një mjedis të qetë, “Fati” është simbol që përfaqëson rastësinë dhe ngjarjet e papritura që mund të sjellin dashurinë në jetën tonë.
Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se kjo poezi nuk është e kufizuar vetëm në elementët metaforikë dhe simbolikë, ajo gjithashtu ka elemente realiste. Autori përdor ndjesitë dhe emocionet e veta për të komunikuar me lexuesin në një mënyrë të thellë dhe të ndjenjëshme, duke i bërë atij të ndjehet të lidhur me poezinë në një nivel personal. Pra, edhe pse poezia përdor figura artistike të tilla si metafora dhe simbolikë për të thelluar mesazhin e saj, ajo nuk humbet lidhjen me realitetin dhe ndjenjat e autorit në mënyrë të plotë.
Për këtë arsye theksojmë se kjo poezi e Sabit Rrustemit nuk është qartësisht simbolike a metaforike, pasi ajo përdor disa figura letrare, por nuk fokusohet në shprehjen e një simbolike të veçantë apo përdorimin e metaforave të ngulitura. Në vend të kësaj, ajo anon më tepër nga poezia realiste pasi shpreh ndjenjat dhe emocionet në një mënyrë lirike dhe të thjeshtë, duke përdorur një gjuhë të kuptueshme për të komunikuar mesazhin e saj.
Po ashtu poezia përdor figura letrare si personifikimi të cilat janë përdorur më shumë për të pasuruar shprehjen dhe për të bërë më të larmishme kuptimet, sesa për të krijuar një simbolikë të veçantë, psh. “a gjuhë erërash”dhe”dashurisë jepju deri në amshim” e cila i jep cilësi të njeriut objekteve të natyrës ose ideve, për të forcuar ndjenjat dhe kuptimet.
Paralelizmi shfaqet në strukturën e disa vargjeve, psh. në vargjet “ti shtegtar jete ngado qofsh / nga ç’anë të nisesh ku do shkosh,” dhe përdoret për të përforcuar idenë se dashuria mund të gjendet kudo dhe në çdo rrethanë dhe kontrasti midis “ngado qofsh” dhe “ku do shkosh” thekson universalitetin e dashurisë.
“Gjethi me vjeshtë” është një imazh që shfaq një moment të kaluar, të humbur, dhe kështu simbolizon humbjen e një dashurie ose një periudhe të vështirë në jetë, ndërsa”Kopsht park” është një imazh që përfaqëson një mjedis të bukur dhe të qetë, një vend ku dashuria mund të lulëzojë dhe të zhvillohet.
Pra, poezia nuk përfshin një narrativë të qartë apo një përqendrim të thellë mbi elemente të veçanta të natyrës apo realitetit që do ta karakterizonin si një poezi realiste. Në përgjithësi, kjo poezi është një ndërthurje e elementeve të ndryshme dhe është më shumë e orientuar drejt shprehjes së ndjenjave dhe emocioneve, sesa drejt ndonjë lloj simbolike të veçantë apo përdorimit të metaforave komplekse.
II-
Le të shohim teknikën, vargun, dhe figurat e poezisë, duke i krahasuar ato me traditën e poezisë shqiptare.
Teknika e poezisë:
Poezia ka një rimë të rregullt në shumicën e vargjeve të saj, e cila ndihmon në stabilitetin e strukturës së poezisë, një karakteristikë e zakonshme në poezinë shqipe.
Ajo është shkruar në strofa të hapura, që nuk kanë një numër të caktuar vargjesh, duke e bërë poezinë të lirë dhe të përshtatshme për të shprehur ndjenja të lira dhe të ndryshme.
Poezia ka një lirizëm të natyrshëm në stilin e saj, përdor fjalë të zakonshme dhe një gjuhë të thjeshtë për të shprehur ndjenjat dhe mendimet.
Vargu:
Poezia përdor variacione vjershash (vjersha të ndryshme) për të shprehur ide dhe ndjenja të ndryshme, duke sjellur diversitet në strukturën e poezisë, duke e bë atë më tërheqëse për lexuesin.
Paralelizmi “nga ç’anë të nisesh ku do shkosh” dhe “për tokë apo kaltërsisë së pafund,” ndihmon në thellimin e ndërgjegjës dhe kuptimit të dashurisë.
Poezia e Rrustemit përdor teknika të përgjithshme të poezisë shqipe, si rimat e rregullta, lirizmi i natyrshëm, dhe figura letrare për të shprehur thelbin e saj, duke mbetur e besueshme ndaj traditës së poezisë shqipte dhe përdor një gjuhë të thjeshtë dhe të kuptueshme për të komunikuar me lexuesin, por ne duhet të saktësojmë se kjo poezi nuk është një poezi e zakonshme tradicionale, por mund të konsiderohet si një poezi modern sepse:
Poezia përdor një gjuhë të thjeshtë dhe të kuptueshme, që është karakteristike e poezisë moderne, ajo shfaq lirizmin e natyrshëm të gjuhës dhe shmang përdorimin e metaforave të ndërlikuara dhe terminologjisë së vështirë.
Edhe pse përdor një gjuhë të thjeshtë, poezia shpreh ndjenjat e thella dhe emocionet në mënyrë të lirë dhe të përshtatshme, gjë që është karakteristikë e poezisë moderne që inkurajon shprehjen e ndjenjave personale dhe intime.
Poezia nuk ndjek një strukturë të rreptë të strofave ose vjershave të caktuara. Ajo është e shkruar në strofa të hapura dhe të lira, duke lejuar autorin të eksperimentojë me formën dhe strukturën e poezisë.
Edhe pse përdor një gjuhë të thjeshtë, poezia ka figura të ndryshme letrare si personifikimi dhe metafora për të pasuruar shprehjen dhe për të bërë më të ndryshme kuptimet dhe ajo që ka më shumë rëndësi është se këto figura letrare nuk janë “bisqe” të “shartuara” në poezi por janë “degë” natyrale.
Poezia trajton në thellësi temën e dashurisë dhe emocioneve, një temë që është e zakonshme në poezinë moderne, ku poetët eksplorojnë thellësitë e ndjenjave njerëzore dhe jo pamjen e jashtme.
Është i dukshëm tipari një ndërgjegje të theksuar individuale dhe fokusohet në ndjenjat dhe perspektivën e individi, tipar ky që është një element i rëndësishëm i modernitetit në poezi.
III-
Pra ndërsa flasim për elementët modern të poezisë “Te ajo loçkë zemre kur te afrohesh”, duhet të theksojmë se këto janë elementët thelbësorë të gjithë poezive të opusit poetik “Hyjnorja ime je ti”, ku kjo poezi përbën një përmbyllje të bukur të tij, por mendojmë se vlen të shfaqim dhe dukuri të tjera që e universalizojnë poezinë e Rrustemit.
-Poezia e opusit të Rrustemit nuk i kushtohet një vajze të veçantë, që ne ta hamendësojmë si të dashurën e poetit pasi në vargjet e poezive nuk kemi një portretizim fizik individual të një personi, psh sytë e flokët e njejtë nëpër poezi, shtati e fytyra etj tipare që skicojnë një individ konkret. Kudo kemi një siluetë vajze të dashuruar që nxiton të vijë a të shkojë shtegut a shpatit të Çepurit, siluetë kjo që më shumë të duket një mjegull në formë vajze se sa një vajzë konkrete që ecën nëpër mjegull. Me këto argumenta besoj se rrëzojmë dhe hamendësimin se (ndoshta) secila prej poezive të tij i kushtohet një femreje të veçantë.
-Poeti Rrustemi nuk e çon vajzën në shtëpi, ai e shpie në dashuri, prej ku kuptojmë se shtëpia e poetit është dashuria, me mure ndjenjash e çati një qiell ëndërrash . Më shumë se sa poezi për një të dashur fizike, poezitë e këtij opusi janë poezi që të ftojnë të “strehohesh” te shtëpia e dashurisë: “ti mos hezito asnjë trohë/për dashuri prore gjej kohë”.
Sabit Rrustemi nuk shkruan poezi për të dashurën (femër), ai shkruan poezi për dashurinë dhe kjo është një nga arsyet që poezia e tij ka vlerë universale jo vetëm shqiptare.
-Te këto poezi dashurie mungon poetizimi i një kontakti fizik ( buzë a trup ) të dy të rinjve ndërsa është kudo i pranishëm kontakti i shikimeve të syve dhe më shumë kontakti i shpirtërave e ndjenjave.
Çështja e mungesës së kontaktit fizik mes personazheve të dashuruar në poezitë e Rrustemit te opusi “Hyjnorja ime je ti” nuk vlerësohet domosdoshmërisht si një ndrojë apo ndikim i zakoneve patriarkale, kjo mungesë e kontaktit fizik në poezi mund të interpretohet në disa mënyra të ndryshme, duke përfshirë:
Konceptimi i Dashurisë Universale: Autori do të përshkruajë dashurinë si një ndjenjë të thellë dhe universale që tejkalon aspektet fizike të marrëdhënies. Në poezitë e tij, dashuria shpallet si një fuqi shpëtimtare që i jep kuptim jetës dhe është në qendër të ekzistencës së individëve.
Vlerësimi i Dashurisë si Streha e Jetës:
Mund të konsiderohet se autorit i intereson më shumë të përshkruajë dashurinë si një strehë emocionale dhe frymëzuese sesa të fokusohet në aspektet fizike të lidhjes. Ai mund të shprehë vlerësimin për ndjenjat e thella dhe emocionet që përcjellin marrëdhënien e dy personave, duke e bërë atë si një burim lumturie dhe kuptimi të jetës.
Përdorimi i figurativës dhe simbolikës:
Autori shpesh përdor figurat artistike dhe simbole për të përshkruar dashurinë dhe ndjenjat, kështu që dashuria mund të shihet si një entitet më abstrakt dhe emocional, i shprehur përmes metaforave dhe imazheve poetike.
Kjo mungesë e kontaktit fizik mund të jetë një zgjedhje stilistike e autorit, që i jep poezive të tij një ndjenjë më të përgjithshme dhe simbolike. Në fund të fundit, interpretimi i poezive është i hapur dhe subjektiv, dhe secili lexues mund të ndjejë dhe të kuptojë poezinë në mënyrë të ndryshme, në përputhje me perspektivën dhe përvojën e tyre.
Në vijim të interpretimit të mungesës së kontaktit fizik në poezitë e Rrustemit, është gjithashtu e rëndësishme të përmendet se disa poetë preferojnë të shprehin ndjenjat dhe emocionet e tyre nëpërmjet fjalëve, imazheve, dhe simboleve, për të bërë që poezia të përcjellë mesazhin e tyre më thellësisht dhe më poetikisht. Pra kjo mungesë e detajit fizik në poezinë e Rrustemit mund të jetë një ndërgjegjësim i shpërqëndrimit të mëndjes dhe zemrës së tij në mënyrë abstrakte për të komunikuar ndjenjat dhe emocionet e dashurisë.
Poeti ka mundur të kujdeset që të mos bëjë poezi të dashurisë të reduktuar vetëm në aspekte fizike ose romantike. Ai ka qëlluar të shprehë thellësinë e ndjenjave të dashurisë, lidhjen shpirtërore dhe emocionet e forta që ndikojnë në jetën e njerëzve, dhe për këtë arsye ka zgjedhur të përdorë figurat artistike për të përshkruar këtë emocion.
Në poezi, shpesh ndodh që poetët përdorin mënyra të ndryshme për të shprehur dashurinë, dhe kjo varion nga poeti te poeti dhe nga një periudhë historike në tjetrën. Në rastin e Rrustemit, duket se ai përdor figurat artistike dhe simbolet për të bërë që poezia të jetë më e thellë dhe më universale, dhe mungesa e kontaktit fizik ndihmon në këtë qëllim.
IV-
Analiza Strukturore:
Poezia ka një strukturë të thjeshtë me tri strofa, dhe çdo strofë ka nga shtatë vargje (strofa e tretë në dukje ka tetë vargje, por që strukturohen në shtatë ). Poezia përdor rima të trasha, të ndryshme nga një varg në tjetrin, duke krijuar një muzikalitet të natyrshëm, element i formës që kontribuon në melodinë dhe harmoninë e poezisë.
Fjala “Loçkë zemre” është e rëndësishme në poezinë e autorit, pasi përdoret si një simbol i dashurisë dhe një momenti të rëndësishëm në jetën e tij që krijon një ndjesi të veçantë dhe romantike në poezi.
Në poezinë e tij, autori inkurajon lexuesin të mos hezitojë përpara sfidave dhe vështirësive të dashurisë. Ai flet për fatin dhe rastësinë që mund të sjellë në jetën e njeriut dashurinë, por thekson rëndësinë e vullnetit dhe vendosmërisë për të kërkuar atë. Ai e di fjalën e Çehovit: “Provo të arsyetosh mbi dashurinë dhe do humbasësh arsyen” ndaj nuk arsyeton “ai këndon si zogjtë pa e vrarë mëndjen kush e dëgjon dhe çfarë mendon për atë” (Rumi). Kjo mënyrë të shkruari e lirëshme dhe e natyrëshme ndihmon në krijimin e një lidhjeje të thellë mes lexuesit dhe temës së dashurisë.
Struktura e thjeshtë e poezisë dhe përdorimi i rimave të ndryshme ndihmojnë në krijimin e një poezie të lehtë për t’u lexuar dhe të kuptuar. Poezia ka një fluturim të qetë dhe harmonik, të ngjashëm me fluturimin e një zogu, duke iu dhënë lexuesit një ndjesi të qetësisë dhe bukurisë së dashurisë.
Një nga aspektet e rëndësishme të poezisë është përdorimi i ngjyrave të natyrës dhe elementëve të saj për të shpërndarë ndjenja dhe emocione. Për shembull, përdorimi i imazhit të “gjethit me vjeshtë” dhe “kopshtit park” paraqet ndryshimin e stinës dhe jetës, duke shtuar thellësi dhe kontekst në poezi.
Me pak fjalë :
Poezia “Te ajo loçkë zemre kur t’afrohesh” e autorit Sabit Rrustemi përmbyll me një thirrje të fortë për të vazhduar kërkimin e dashurisë, pa u ndalur para sfidave. Kjo poezi, si poezia përmbyllëse e korpusit poetik “Hyjnorja ime je ti,” thekson rëndësinë e dashurisë në jetën tonë dhe fton lexuesin të jetojë në harmoni me ndjenjat dhe emocionet që ajo sjell.
V-
Dashuria ka ndikim të thellë psikologjik dhe filozofik në jetën e njeriut dhe është një temë e rëndësishme në letërsi dhe kulturën e përgjithshme. Ajo është shprehur në mënyra të ndryshme në letërsi, muzikë, art dhe filozofi dhe ka qenë objekt i studimit dhe reflektimit për shumë filozofë dhe psikologë. Nëse e konsiderojmë dashurinë si hymn dhe kulm të lumturisë, kemi disa aspekte të rëndësishme për të analizuar:
Ndikimi Psikologjik i Dashurisë:
Dashuria është një burim i madh i ndjenjave të lumturisë dhe gëzimit. Ajo mund të sjellë një ndjenjë të thellë të realizimit dhe kënaqësie për individin. Studimet tregojnë se kur një person është në një marrëdhënie të lumtur dhe të dashurisë, ai/ajo shpesh ndihet më i kënaqur dhe më i lumtur në jetë. Poeti te vargjet: “Nuk ke pse kujtohesh /ballëhapur e pa ngurrim/ dashurisë jepju deri në amshim” shpreh ndjenjën e lumturisë dhe gëzimit që mund të sjellë dashuria dhe inkurajon lexuesin të mos ngurrojë dhe të jap e ndërtojë dashurinë deri në “amshim,” pa harruar që dashuria është një burim i pafund i lumturisë.
Një marrëdhënie e fuqishme dhe e shëndoshë dashurie mund të krijojë një ndjenjë stabiliteti dhe sigurie emocionale për individin. Një partner i dashur dhe i besueshëm mund të japë ndjenjën e mbrojtjes dhe të mbështetjes në momentet e vështira. Kështu vargjet: “Po të zuri dhe fati/ i një gjethi me vjeshtë/ në kopsht park a kudo”mund të interpretohen si simbol i stabilitetit dhe sigurisë emocionale që një partner i dashur mund të sjellë në jetën e individit. Gjethi me vjeshtë përfaqëson një moment të qetë dhe të sigurtë në natyrë.
Dashuria mund të ndikojë pozitivisht në zhvillimin personal të një individi. Një partner që te inkurajon e ndihmon në zhvillimin e aftësive dhe pasioneve të tua mund të sjellë një ndjenjë të madhe realizimi dhe zhvillimi personal.
Ndikimi Filozofik i Dashurisë:
Dashuria është një temë e zakonshme në filozofi dhe ka shërbyer si burim i reflektimit filozofik për shekuj. Shumë filozofë janë përpjekur të shpjegojnë natyrën dhe kuptimin e dashurisë, duke përdorur qasje të ndryshme filozofike.
Disa filozofë kanë shqyrtuar lidhjen mes dashurisë dhe kuptimit të ekziste-ncës, psh. filozofia eksistencialiste ka trajtuar çështjet e dashurisë dhe lidhjes së individit me botën në kontekstin e lirive dhe angazhimit personal ndaj te vargjet “Ti shtegtar jete ngado qofsh/ për tokë apo kaltërsisë së pafund” mund të shohim udhën e jetës si një shtegtar dhe lidhjen e mundshme mes dashurisë dhe kuptimit të ekzistencës, pasi ato shprehin idenë se dashuria mund të jetë një pjesë e rëndësishme e rrugës së jetës dhe mund të ndihmojë në gjetjen e kuptimit të saj.
Filozofë të tjerë kanë analizuar kuptimin e lumturisë dhe dëshirën për dashuri, çfarë është e nevojshme për të qenë i lumtur dhe kanë konkluduar se dëshira për dashuri dhe lidhje njerëzore është një aspekt i rëndësishëm i lumturisë. Duke lexuar vargjet “Për dashuri prore gjej kohë” kuptojmë që dëshira për dashuri dhe përkujdesje ndaj saj është një pjesë e rëndësishme e lumturisë dhe përcjell idenë se dashuria është një dëshirë natyrore dhe e përhershme në jetën e njeriut.
Në përgjithësi, dashuria është një temë e pasur dhe komplekse që ka ndikime të thella psikologjike dhe filozofike në jetën e njeriut. Ajo mund të sjellë kuptim, lumturi, dhe realizim personal, dhe është një temë që ka frymëzuar artin, kulturën dhe reflektimin intelektual përgjatë historisë së njerëzimit. Kur dashuria është e realizuar në mënyrë të plotë dhe të shëndoshë, ajo mund të shihet si hymni dhe kulmi i lumturisë njerëzore.
Nuk e di pse këto poezi të Rrustemit më këshilluan t’i mbyll këto shënime me vargjet e Nerudës: “Të dua pa ditur se si, ose kur, ose nga ku. Të dua thjesht, pa probleme ose krenari” (“100 Sonete të Dashurisë ” 1959) ndoshta për faktin se kanë të dy qasje te dashuria.
( Sarandë, tetor 2023 )
TEK AJO LOÇKË ZEMRE KUR T’AFROHESH
Ti shtegtar jete ngado qofsh
nga ç’anë të nisesh ku do shkosh
për tokë apo kaltërsisë së pafund
tek bart atë ndjenjë
që kurrë s’e ke tradhtuar
për asnjë çast mos u hamend
dashurisë bëri vend
Po u godite me hir a pa hir
si zog në fluturim e këndim
nga dorë e ligë rrugaçësh
tek ajo Loçkë zemre kur t’afrohesh
nuk ke pse kujtohesh
ballëhapur e pa ngurrim
dashurisë jepju deri në amshim
Po të zuri dhe fati
i një gjethi me vjeshtë
në kopsht park a kudo
dhe fshesë pastruesish
a gjuhë erërash
të fshijnë e hedhin ngado
ti mos hezito asnjë trohë
për dashuri prore gjej kohë
( 31 dhjetor 2020 )
(Poezia përmbyllëse e kryeveprës në katër vëllime “HYJNORJA IME JE TI”) /2LONLINE/
