Shkrimtari kolumbian, njëri prej më të mëdhenjëve të letërsisë botërore, fitues i çmimit Nobel, Gabriel Garcia Marquez, ndërroi jetë sot, në moshën 87 vjeçare, raporton Associated Press, duke u bazuar në burime të afërta me familjen e tij. Çmimin Nobel Markez e mori në vitin 1982, ndërsa romani i tij “100 vjet vetmi” është shitur më shumë se 50 milionë kopje, transmeton RTK.
Markez së fundi ishte shtruar në spital për infeksion në mushkëri dhe traktin urinar.
Gabriel García Márquez (Gabriel Garsia Markez i njohur edhe si Gabo), përfaqësuesi më i denjë i realizmit magjik, u lind më 6 mar të vitit 1927 në Aracataca, një fshat i vogël pranë maleve të Karaibeve kolumbiane. Ai ishte djali i Gabriel Eligio García dhe Luisa Santiaga Márquez Iguarán.
Në atë periudhë dështoi shoqëria United Fruit, që deri në atë kohë kishte mbajtur ekonominë në rajon në një nivel mjaft të mirë nëpërmjet kultivimit të bananes. Si në çdo familje të asaj krahine edhe në atë Márquez gjendja financiare ishte në përkeqësim të vazhdueshëm, kështu që Gabrile së bashku me prindërit u transferua në shtëpinë e gjyshërve të tij në Riohacha.
Tetë vjetët e para të jetës së Markezit kaluan qetësisht, të mbushura me historitë magjike të gjyshes Tranquilina Iguarán dhe tregimet epike të gjyshit Nicolás Ricardo Márquez Mehija, në shtëpinë e të cilit dëgjoi historinë e masakrës së plantacioneve të bananes, ku u vranë mbi 100 njerëz, që më pas u varrosën në një varr masiv.
Nga goja e gjyshit dëgjoi bëmat e jashtëzakonshme të gjeneralit Rafael Uribe Uribe, protagonist absolut i Luftës Njëmijë Ditore (1899-1902), një nga ngjarjet më të rënda dhe më të përgjakshme në historinë e Kolumbisë.
Ne vitin 1935 humbi gjyshin dhe kjo ngjarje ndikoi shumë në gjendjen shpirtërore të 12 vjeçarit Márquez, i cili një vit me pas shkon në Barrankija për të studiuar në shkollën San Hosé.
Më 1942 u transferua në Zipaquirá për të përfunduar gjimnazin. Ne moshën 20 vjeçare fitoi të drejtën e studimit në Universitetin e Bogotá, dega drejtësi. I mërzitur nga jeta e përshpejtuar e kryeqytetit kolumbian dhe nga i ftohti i krahinës se Andeve, Gabriel mbyllej në dhomën e tij ku lexonte kryeveprat e autorëve me të mëdhenj latinë dhe spanjisht-folës. I mahnitur nga letërsia, filloi të shkruante duke braktisur studimet.
Megjithë pasionin e madh për librat Márquez ishte një nga ata që vuanin situatën e Kolumbisë që po kalonte një periudhë ku dhuna ishte gjithnjë e pranishme. Me 9 prill 1948, filloi e famshmja El Bogotazo, e njohur si treditëshi i dhunës në kryeqytet, që përfundoi me vdekjen e drejtuesit liberal Jorge Eliecer Gaitán. Gjatë atyre ditëve të përgjakshme disa njerëz hynë në apartamentin e tij dhe dogjën gjithçka. Márquez vendosi të shkonte në Kartagjenë ku gjeti punë si redaktor e më pas si reporter për gazetën “El Universal”.
Në vitin 1949 vendosi të rikthehej në Barrankija, ku filloi të punonte si gazetar dhe u bashkua me “El Gruppo de Barranquilla”, që përbehej nga të rinj që kishin pasion letërsinë. Një vit më pas publikoi në faqet e gazetës “El Espectador” të Santa Fésë një tregim me titull “La tercera resignación”. Në vitin 1952, mbaroi së shkruari romanin e tij të parë, “La hojarasca” (përkthyer shqip si Gjethurinat) dorëshkrimin e të cilit e dërgoi në Argjentinë. Pas tre javësh në përgjigjen që i erdhi shkruhej që mund të merrej me çdo gjë përveç se me letërsi.
Në vitin 1955 fitoi çmimin e parë në një konkurs, ku konkurroi me tregimin “Un día después del sábado” (Dita pas së shtunës). Falë dhuntive të tij narrative, García Márquez në një hark kohor mjaft të shkurtër u bë një nga emrat më të rëndësishëm të gazetarisë kolumbiane. Intervistat, artikujt dhe opinionet e tij ishin të mirëpritura në çdo redaksi. Te gjitha punimet e tij deri në 1956, u publikuan si një libër i vetëm me titull “Relato de un náufrago”, që trazoi skenën politike në vend pasi aty trajtoheshin trafiqet e drogës nëpërmjet detit. Qëndrimi i Markezit ndaj këtij fenomeni gjeti aprovimin e popullit, por provokoi keqas politikanët.
Në nëntor të vitit 1956 drejtori i gazetës “El Espectador”, për të cilën punonte Markez, mori urdhër nga disa qeveritarë që të pushonte nga puna shkrimtarin. Nga miqësia e ngushtë dhe respekti i madh, drejtori vendosi ta dërgonte në Zvicër, ku do të punonte si reporter për gazetën e tij. Edhe pas falimentimit që ndodhi një vit me pas, Markez vendosi të qëndronte në Zvicër. Gjatë jetës në Evrope, ai vizitoi shumë qytete të famshme të kontinentit të vjetër së bashku me mikun Plinio Apuleyo Mendoza. Udhëtimi në fjalë shërbeu si frymëzim për të shkruar “90 días en la cortina de hierro”. Më 1958, pas një qëndrimi në Londër, García Márquez u kthye në Amerikë, për t’u vendosur më pas në Venezuelë.
Në Barrankija, u martua me Mercedes Barca, me të cilën pati dy fëmijë, Rodrigo (lindur në Bogotá në 1959) dhe Gonzalo (lindi në Meksiko në 1962). Më 1961 u transferua në New York ku filloi punën si korrespondent i Prensa Latina. Kërcënimet e vazhdueshme nga ana e CIA-s dhe kubanëve e shtynë të transferohej në Meksikë. Më 1967 realizoi kryeveprën e krijimtarisë se tij “Cien años de soledad“ (përkthyer shqip si Njëqind vjet vetmi), një libër që shënon kulmin e të ashtuquajturitrealizëm magjik. Më 1974 dolën në treg “Ojos de perro azul” dhe “El otono del patriarca” (Vjeshta e patriarkut), dy veprat më komplekse të krijimtarisë së tij, një metaforë e gjerë mbi vetminë, mjerimin si pasojë e pasurimit.
Nga viti 1975, Márquez jetoi midis Meksikës dhe Kartagjenës, Havanës e Parisit. Më 1982, u vlerësua me çmimin Nobel për Letërsinë. Më 2002 publikoi vëllimin e parë të Vivir para contarla (Të jetosh për të treguar), ndërsa dy vjet më pas veprën e tij të fundit, të paktën deri tani Memorias de mis putas tristes (përkthyer në shqip nga Mira Meksi me titull Kujtim kurvash të trishta). Aktualisht Gabriel García Márquez jeton në Mexico Disctricto Federal në Meksikë, ku shkruan autobiografinë e vet dhe lufton kancerin limfatik.
Ndër veprat e tij me të mëdha përmenden Dashuri në kohërat e kolerës, Kronikë e një vdekjeje të paralajmëruar dhe “Njëqind vjet vetmi” e cila është përkthyer në shqip nga i madhi Robert Shvarc, Gjenerali në labirintin e tij, Erendira etj.
Letra lamtumirëse e Markezit
Para disa vjetësh Markezi shkroi prozën poetike e cil anjihet edhe si testament letrar i tij. Në vazhdim po e japim të plotë:
‘Mësova se të gjithë dëshirojnë të jetojnë në majë të malit, pa e ditur se lumturia e vërtetë është kur i ngjitesh rrëpirës.
Nëse për një çast Zoti do të harronte që unë jam një marionetë prej stofi e do të më falte një copëz jetë, padyshim nuk do t’i thosha gjërat ashtu si i mendoj, por patjetër do mendoja çdo fjalë që do të thosha.
Do t’u jepja vlerë gjërave, jo për sa vlejnë, por për kuptimin që kanë.
Do të flija më pak, do të ëndërroja më shumë. Do të vazhdoja kur të tjerët do të ndalonin, do qëndroja zgjuar kur të tjerët do të flinin, do dëgjoja kur të tjerët do të flisnin dhe sa do më shijonte një akullore plot me çokollatë!
Nëse Zoti do të më falte një copëz jete, do të vishesha thjesht, do të shtrihesha nën diell duke lënë zbuluar jo vetëm trupin, por edhe shpirtin. Zoti im, po qe se do të kisha zemër, do të shkruaja gjithë urrejtjen time mbi akull dhe do të prisja derisa dielli ta shkrinte.
Do të pikturoja me një ëndërr të Van Goghut mbi një yll. Një poemë e Benedettit dhe një këngë e Serratit, do të ishin serenatat që do i dedikoja hënës.
Do ujisja, me lotët e mi, trëndafilat, për të ndierë dhimbjen e gjembave të tyre dhe puthjen tërë pasion të petaleve.
Zoti im, nëse unë do të kisha një copëz jete, nuk do të humbisja as edhe një ditë pa i thënë-të dua, personit që dua.
Do i bindja të gjithë, burra e gra, që të jetojnë të dashuruar pas dashurisë Do u tregoja njerëzve se sa shumë gabojnë kur mendojnë se në pleqëri nuk ka më dashuri pa e ditur se plakja vjen kur nuk dashuron më.
Një fëmije do i dhuroja një palë krahë, por do e lija të mësonte vetë të fluturonte.
Të moshuarve do u mësoja se vdekja nuk vjen nga pleqëria, por nga harresa.
Shumë gjëra mësova nga ju, Njerëz!
Mësova se të gjithë dëshirojnë të jetojnë në majë të malit, pa e ditur se lumturia e vërtetë është kur i ngjitesh rrëpirës .
Kam mësuar se kur një i porsalindur shtrëngon për herë të parë, me doçkëzën e tij të vogël, gishtin e babait, nuk e lëshon për tërë jetën.
Kam mësuar se një njeri ka të drejtë të shikojë një tjetër nga lart-poshtë vetëm kur ky i dyti ka nevojë për një ndihmë për t’u ngritur.
Janë shumë gjërat që kam mundur të mësoj nga ju, por realisht nuk do të më duhen shumë, sepse kur të më mbyllin brenda asaj valixhes, i deshpruar do të jem duke vdekur. ”
G.G.Markez
