Me 11 nëntor, në Paris mbahet ceremonia solemne e 100-vjetorit nga përfundimi i Luftës së Parë Botërore.
Shkruan: Fadil Kajtazi
Kjo luftë filloi nga një akt terrorist i organizuar nga Serbia dhe i përkrahur nga Rusia, ku nga ky akt terrorist fitoi më së shumti Serbia pasi me 1918, krijimi i Mbretërisë Serbo – Kroato – Sllovene u bë duke grabitur tokat shqiptare, bullgare, rumune, hungareze dhe austriake.
Si rrodhën ngjarjet:
Dragutin Dimitrieviq Apis (1876-1917), nga historianet serb konsiderohet si njëri ndër zbuluesit më të zot i shërbimeve serbe. Ai së bashku me grupin e oficerëve është pjesëmarrës në përmbysjen e Dinastisë së Obrenoviqve me 1903 duke bërë atentat në mbretin Aleksandër i cili politikisht ishte i ndikuar nga AustroHungaria dhe Evropa.
Në shenjë revolte për këtë akt, Qeveria e Britanisë së Madhe shkëput marrëdhëniet diplomatike me Serbinë, ndërkohë kjo vrasje hap rrugë që në fron të kthehet dinastia e Karagjorgjeviqve kurse me 1904 pushtetin ta merr krahu i ndikuar nga Rusia dhe i udhëhequr nga Nikolla Pashiq (i cili deri në këtë kohë kishe pas funksionet e kryetarit të Partisë Radikale, kryetar i Qeverisë së Serbisë 1891-1892, përfaqësues diplomatik i Serbisë në Rusi-Petrograd 1893-1894). Pas kësaj Apis si mbështetësi kryesor i Pashiqit ngjitet me shpejtësi në hierarkinë ushtarake serbe dhe mbërrin gradën kolonel në Shtabin Qendror të Ushtrisë së Serbisë.
Për të realizuar qëllimet e veta ekspansioniste në drejtim të Bosnjës, Shqipërisë dhe Maqedonisë, Qeverisë Serbe të kësaj kohe nuk i mjaftonin vetëm organet legale të saja. Tentativat e para bëhen menjëherë pas marrjes së pushtetit nga Partia Radikale. Në aksion në drejtim të Kosovës niset grupi i çetnikëve i udhëhequr nga Vojvoda Angjellko i cili asgjësohet pasi kundërzbulimi i Ushtrisë Osmane si duket ka pasur informacion të saktë për qëllimet e këtij grupi.
Me kalimin e kohës veprimtaria çetnike në Kosovë dhe Maqedoni (që ishin nën Perandorinë Osmane) intensifikohet dhe legalizohet dhe në vazhdimësi fillon të përkrahet haptazi nga Qeveria Serbe. Veprimet e grupeve çetnike në drejtim të Bosnjës e cila ishte nën pushtimin AustroHungarisë nuk mund të zhvilloheshin hapur sikur kundër tokave nën Perandorinë Osmane.
Ato kërkonin kamuflim dhe maturi. Për të rritur efikasitetin e veprimtarisë agjenturore ofensive në drejtim të AustroHungarisë dhe për të heq përgjegjësinë nga vetja Qeveria e Serbisë me 1911 formon organizatën e fshehtë“Bashkim apo vdekje” që më vonë është quajtur “Dora e zezë”.
Se “Dora e zezë” ishte organizatë e kontrolluar nga shteti serb, provohet në “Raportin e Vitit 1913, për shkaqet e Luftrave Ballkanike”, e të hartuar nga Carngie Endowment. Në këtë raport, në detale përshkruhen shumë krime të llahtarshme të kryera nga kjo organizatë në territoret e Maqedonisë, Kosovës dhe Shqipërisë, të pushtuara në këtë kohë nga Ushtria Serbe.
Sipas këtij raporti, më 1913, në Shkup, pranë konsullatës ruse gjendej “Shtëpia e zezë” seli e organizatës. Aty thuhet se: “Krimet më të shëmtuara u kryen nga kjo organizatë sekrete, e njohur në të gjithë botën dhe nën një mbrojtje të fuqishme. Ishte në favorin e qeverisë që të mbante nën dorë një forcë të papërgjegjshme, e cila shumë shpejt do të bëhej shumë e fuqishme, dhe po ta donte puna ajo mund të braktisej me lehtësi”.
“Dora e zezë” udhëhiqej nga koloneli Apis i cili e koordinonte veprimtarinë në përputhje me politikën zyrtare serbe dhe në kuadër të saj më 28 qershor 1914 organizon Atentatin e famshëm të Sarajevës i cili destabilizoi Evropën dhe çoj në fillimin e Luftës së Parë Botërore. Sado që “Beogradi dhe protektorët e tij, Rusia dhe Franca”, u përpoqën që atentatin ta cilësojnë si vepër të ndërmarrë nga grupe të ekzaltuara nacionaliste serbe, të gjitha gjurmët qonin në drejtim të asaj se atentatin e kishte organizuar “Dora e zezë” dhe se Qeveria serbe kishte dijeni për këtë.
Pas pushtimit të Serbisë nga AustroHungaria, qeveria dhe ushtria serbe tërhiqen dhe vendosen në Ishullin Grek të Kretës. Edhe pse shtetet aleate perëndimore e fajësonin Serbinë si iniciatorë të luftës, qeveria e saj deri më 1917 nuk pranonte fajin dhe nuk merakosej për zhvillimin e ngjarjeve politiko-ushtarake në Evropë.
Vetëm pas disfatave të Ushtrisë Ruse në Frontin e Lindjes dhe fillimit të luftës qytetare në Rusi me 1917 në mes të bolshevikëve dhe forcave qeveritare cariste, fillon brengosja e diplomacisë serbe për pozitën e Serbisë në rrethanat e zhvillimit në Evropën e Luftës së Parë dhe pas saj.
Pashiqi duke i përcjellë zhvillimet në Rusi pa se fuqia a aleatit kryesorë të tij po venitet dhe ndjeu rrezikun që i kanosej Serbisë në arenën ndërkombëtare. Për këtë ai veproi shpejt dhe në qershor të 1917 në prezencë të vëzhguesve ndërkombëtarë (francez dhe anglez) organizoi një gjyq ushtarak në të cilin Dragutin Dimitrieviq Apis dhe grupi i oficerëve të organizatës “Dora e zezë” u shpallën fajtorë dhe u dënuan me vdekje.
Ekzekutimi i Apisit u bë me 26 korrik në Kretë, kurse Qeveria e Serbisë u rehabilitua nga qeveritë perëndimore. Për këtë ajo edhe pse ishte iniciatore e luftës u shpërblye dhe fitoi më së shumti. Si kompensim me 1918 fuqitë fituese të luftës pranuan krijimin e Mbretërisë Serbo-Kroato-Sllovene ku shpërblimi më i madh për Serbinë ishte futja e Kosovës dhe Maqedonisë në sovranitetin e saj.
Për ta shpërblyer veprimtarinë patriotike të kolonel Apisit shteti serb gjeti momentin e volitshëm. Kur pjesa më e madhe e botës rimëkëmbej nga pasojat e Luftës së Dytë Botërore, kur lufta e ftohtë kishte filluar të marrë hov dhe kur llahtaria e Luftës së Partë Botërorë i përkiste të së kaluarës dhe nën zhvillimin e ngjarjeve të reja pak rëndësi kishte se kush ishte fajtorë për 28 qershorin e 1914. Në këto kushte me 1953 në Beograd u përsërit procesi gjyqësorë kundër Apisit dhe të tjerëve ku ata u shpallën të pafajshëm.
