Timo Mërkuri
DHIMBJA SI DASHURI
( Përsiatje mbi librin poetik ‘Trokitje të prushta” të Albina Idrizit, edituar nga Shtëpia botuese, “Beqir Musliu”, 2022 )
Duke lexuar librin e ri poetik “Trokitje të prushta” të poetes Albina Idrizi, me parathënie të Anton Nikë Berishës, ndjejmë qysh në vargjet e para një ngrohtësi dhe mirësi shpirtërore që del prej fjalëve, si afshi i nxehtësisë nga prushi i vatrës, që të ngroh porsa e “sheh me sy” dhe më pas të vjen vala e të nxehtit në trup. Ky prush shpirtëror i poetes, krijuar nga dashuritë njerëzore të djeshme dhe të sotme, na vjen me valë nxehtësie dhe na krijon përshtypjen se buron prej bukurisë së vargjeve dhe vetëm pasi e lexojmë poezinë, kuptojmë se vetë vargjet janë ajo flaka e hollë e prushit që na lodron para syve. Vetëm pas leximit kuptojmë se “prushi” është përfituar nga dru lisi të djegur në shpirtin e poetes, që e mbajnë flakën brenda tyre dhe jo shkurre, që digjen me zhurmë e bëjnë vetëm hi.
Për ta kuptuar poezinë e Albina Idrizit le të zbërthejmë strukturën e librit, prej ku do shohim katër faza (kushtimi dhe krijimtarie) që i korrespondojnë fazave të jetës së saj, bijë, vajzë, grua dhe nënë, duke na dëshmuar se ajo është një poete që krijon në çdo fazë jete dhe jo thjeshtë shkruan biografinë e jetës së saj në vargje. Ajo që ka më shumë rëndësi është fakti se Albina Idrizi e dashuron jetën në çdo çast të saj, sado i vështirë të jetë çasti, ndaj “end” me dashuri poezitë, sikur do të na thotë se: “poezia është forma më e arrirë e shprehjes së dashurisë për jetën”. Duke e parë botën me syrin e dashurisë, ajo (bota) është e bukur, duke e parë me syrin e poezisë edhe e zeza përthyhet në qindra ngjyra dhe “nuk është më e zezë” : ”Kaq gri në mua/që më bën ta dua të bardhën/ dhe të zezën /po aq” […] (f. 17) shkruan thjeshtësisht dhe ngrohtësisht poetja.
I
Albina Idrizi është një poete e toneve të qeta, por brenda qetësisë vargjeve të të saj, si brenda kacekëve të Eolit janë mbyllur erërat dhe furtunat, e i mjerë kush e hap “grykën” e tij. Duke gjykuar nga poezitë themi se jeta i ka mësuar Albina Idrizit durimin, por jo tkurrjen, i ka mësuar qetësinë, por nuk ia ka fashitur revoltën. Ka një poezi Albina Idrizi që të trondit qysh në titullin e saj (metaforik) “Unë e putha armikun tim”, titull që na skandalizon në hamendsimet tona para dhe gjatë leximit, titull dhe vargje të paperceptueshme për mentalitetin dhe botëkuptimin tradicional shqiptar, por madhështor për mesazhin që mbart: “lufta nuk na shpëton nga dashuria, por dashuria e shpëton botën nga lufta”.
Kjo poezi na jep shkas të kujtojmë se si në në dimrin e luftës sa e sa lisa jete u prenë në Kosovë dhe u hodhën në zjarr. Në flakët e kësaj lufte u dogjën trungjet, filizat, gjethet e lulet e porsalidhura, u dogjën petalet e dashurive, në orët e ndalim qarkullimit u dogjën ëndrrat e takimeve të sa e sa vajzave. Perëndimet skuqnin si plagë dhe toka ndjente dhimbjen e të vrarëve.
Pikërisht në këtë Kosovë të djegur dhe të martirizuar nga “armiku që ajo puthi”është shkruar kjo poezi, e megjithatë poetja në vend të urrejtjes ofron dashurinë: “Sot e putha armikun tim/lehtë, butë, qetë…/Më dhembi në shpirt shija e tij/atij i dogj në buzë e imja/ pastaj çdo gjë e hekurt shkriu mes nesh././m’u duk se preka me dorë Hyjin/e loti e bënte tjetër syrin e tij/dhe lumturia ime e pushtuar/se e ktheva në vete Njeriun././Nesër fitues, e di nga sytë e tij/do të zgjohet i dashuruar”.[…].(f. 20). Rilexoni vargun: “pastaj çdo gjë e hekurt shkriu mes nesh” për të kuptuar idenë dhe vlerën e poezisë, për të kuptuar se Albina Idrizi ndonëse është poete e toneve të ulëta, si psherëtima e pëshpërima dashurie, njëkohësisht është poete e dashurisë së madhe njerëzore.
II
Te ky libër më shumë se kudo poetja Albina Idrizit ka zgjedhur të flasë si bijë, si vajzë e dashuruar, si grua dhe si nënë, por ajo që ka rëndësi është fakti se ajo më shumë se sa flet, “bashkëbisedon” me prindërit, bashkëshortin apo me fëmijët në një mënyrë ku të jemi të pranishëm edhe ne, lexuesit. Poetja shkruan sinqerisht “Kam mësuar/fshehtësinë e të mbeturit fëmijë/ zigzageve të dikundit (f. 40), duke “treguar” një nga “sekretet” e të qenët poet, ndërkohë që si bijë, nga fëmijëria kujton: “Kur qeshte nëna ime /në shtëpinë tone/vallëzohej me një fishkëllimë/./ Një ëndërr e bukur fillonte mbrëmjes vonë atë natë/../ Venin e vinin pëllumba të bardhë/ që i këndonin qiellit /ushqyer me thërrmija gëzimi/në të nënës sime prehër” (f. 33). Sigurisht që ne kuptojmë se ky idil poetik ishte ëndërrim i botës së saj fëminore. Kjo është e natyrshme sepse: “Poezia nuk dëshiron të matet me atë që quhet realitet, ndonëse realitetin e përdor si një trampolinë për lirinë e saj” (Hugo Friedrich). Portreti në vargje i nënës së saj është mjaft i bukur: ”[…] edhe në qindra /shtresa akulli të skalitësh / ti ngrohtësi fal,/edhe në shkëmbin më të ashpër/të gdhendesh/ti butësi ledhon, ledhaton/ edhe në bronzin më të zjarrtë/të derdhesh/ti dashuri dhuron./Çfarë është ajo/që bën çdo vajzë/të dëshirojë/të të ngjajë tyf. 38). Të duket se germat këngëzohen si nota muzikore të një melodie dashurie, ndërkohë që për babain flet me tone solemne: “[…] ti kapiten i pa dekoratë/. /unë ushtare pa armë/ nën urdhrat enigma/ -beso, fal, duaj,/ duke qarë apo qeshur” (f. 43), duke na treguar pa dashje edhe sekretin e vargut të saj të qetë, faktin që është rritur me moton: “beso, fal, duaj”.
III
Thonë se vajzat e dashuruara shkruajnë gjithmonë poezi, por vajzëria e poetes ka një veçanti që lidhet me kohën e kësaj dashurie. Realisht ka një cikël poezish dashurie në pjesën e fundit të librit, që duke studiuar këndvështrimin dhe strukturën e vargut, duket se janë krijime ose skicime të para disa viteve dhe të ripunuara së fundmi ose janë të zhbiruara në kujtesën e poetes. Këto poezi që kushtëzuan për t’u lexuar në datën 14 shkurt, më tingëlluan si një melodi e ëmbël violine e më bënte ta kthej kokën në rilexime. Tej bukurisë së vargjeve të befason forca dhe finesa e shprehjes së tyre, shohim shpirtin e poetes, besimin e saj te dashuria edhe nëse koha është e çmendur: “Çmenduri qe dashuria atëbotë/apo qe kohë e çmendur /për t’u dashtë./ Duhej zë të heshtje krismat/puthje të qepje plagë/përqafime të ngjitje gjymtyrë/arna shpresash, oh sa duheshin,/të mbaje shpirtin gjallë./U gdhimë një ditë, papritur/ unë grua,/ti burrë,/pa qenë kurrë dashnorë” (f. 68), duke na dëshmuar se dashuria është së pari forcë për të jetuar, për të luftuar, për të parë të ardhmen në sy, duke qenë ndërkohë edhe flijim: “Zot, me çfarë do ta/ ngushëllojë veten njerëzimi/./ për gruan e vetmuar/që lufta la pas/e deshi veç me dashtë” (f. 54). E lexojmë përsëri E deshi veç me dashtë[…] dhe heshtim me sytë ulur, duke e ngushëlluar veten se këtë herë nuk jemi ne fajtorë për vetminë e saj, por jo se s’jemi fajtorë pse s’e ndalëm këtë vetmi.
Përgjithësisht arti poetik i arrirë na bën të ndjehemi të vegjël e të ndjeshëm para tij, ndërkohë që dashuria na bën të ndjehemi të bukur e të fortë, kudo e kurdoherë, por Albina Idrizi shprehet me një gjuhë poetike që të krijon përshtypjen se ajo thjeshtë rikujton vetveten në çaste tënjeshme: ”E mban mend/ qenia ime e mishtë/ prekjen e parë të burrit/ që të bëri grua përgjithnjë /dhe pa krijuesin në ty…//E mban mend?” (f. 84) ose “[…] e ëma/ /i tregoi se pikërisht aty/në truallin ku mbiu/bëhet dashuria më e bukur../E mësoi të flasë /me fluturat, barin, vesën” (f. 10-11) dhe t’i thotë se “[…] dheu ku do të puqet/ ruan dashurinë më të madhe/ për të cilën ajo ende/ nuk e di se do t’i jepet” (f. , duke na kujtuar ndërkohë fjalën e Eliot kur thotë: […]. ”Poezia nuk është shfryrje e emocioneve, por shmangie prej tyre”, duke i derdhur në vargje (shtojmë ne).
Ajo që ka vlerë në poezitë e Albina Idrizit është fakti se dashurinë nuk e sheh si diçka të jashtme që pret të vijë nga diku, por e ndjen si diçka të brendshme, që “[…] nuk ka të bëjë/ me asgjë jashtë teje” (f. 25) ose Mëso të më duash/ditë për ditë, i dashur/dhe do ta kuptosh/se unë jam vështrimi/ që flet përbrenda teje” (f. 62). Nuk di pse ndjej një farë droje të poetes, si te çdo vajzë, me ç’rast më kujtohet shkrimtari danez Siren Kirkegard kur thotë se: “Poeti […] e fsheh ankthin e pafund në zemrën e tij, por buzët e tij janë formuar në atë mënyrë që psherëtimat dhe qarjet tingëllojnë si muzë e bukur”. A thua këtu qëndron sekreti i bukurisë së “psherëtimave” dhe “pëshpërimave” poetike të Albina Idrizit? Apo te fakti që edhe pranë lisave të rrëzuar, madje dhe të mbuluar me dëborë, çelin manushaqet e prillit.
IV
Gruaja e re shpreh lirshëm veten në vargje kur i drejtohet të shoqit: “[…] si duket dita atje tek ti?/Ka diell që bën inat me timin sy?/Apo erë që të përkëdhel/ me afshin e dashurisë sime /unë veç kam mall, i dashur/ ndaj dua ta shoh ditën/ ashtu siç e sheh ti” (f. 86). Në një tjetër poezi shprehet: “Pasqyrë më e dashur/më është syri yt”(f. 85) për të arritur dendësinë e shprehjes së ndjenjave te vargjet: “Kur ti je larg/ shtëpia jonë ruan vetminë time,/./ Gërvishtjet mbi tavolinë/ janë ankthet e…para,// Janë përvjetorët që na mësuan/ të numëronim ndryshe/ me numrat e njëllojtë” (f. 69-70), duke na dëshmuar e mësuar se dashuria nuk është vetëm një përvojë jete por është vetë jeta, dhe siç thoshte Dostojevski: ”Ndoshta vetëm duke dashuruar përnjëmend […] mund të kuptohet misteri i jetës”.
V-Te poezia e Albina Idrizit nëna të befason me forcën dhe gjerësinë e saj shpirtëror, me humanizmin dhe vizionin e saj për jetën: “[…]shumë herë më të madhe/nga ç’mund të përfshihet/mes dy buzëve,/qoftë ajo edhe fjala./e unë sa e sa herë ju them emrat/për t’u bindur nëse e kishit kuptuar/se në rrugë fituesi /nuk është gjithmonë i pari,/por dashuria” (f. 29), duke na ritreguar se “dashuria “ është kryefjala e poezisë së saj.
Albina Idrizi është poete e toneve të ulëta, që koha e vuri para sprovave të vështira, megjithatë për të shpëtuar fëmijët e saj, familjen e saj: ”Mund të bëj veten bukë/në një epokë urie” (f.13). S’di pse këto vargje më kujtojnë Jezu Krishti kur u thoshte dishepujve; […] ”Kjo bukë që do hani është trupi im dhe kjo verë që do pini gjaku im është”[…], por ndryshe nga biri i Perëndisë, poetja qetësisht thotë: “[…] dhe kthehen me të gdhirë /për t’u gurëzuar përsëri, qetë /pa rënë në sy”(f. 13). Këtë e thotë me qetësi dhe me një ëmbëlsi që i dritëson nëpër zanoret e fjalëve si ndër sy, thua se është Rozafa që vetëflijohet, me besimin se do ringjallet në një farë mënyre : ”Mbase kështu kam lindur/duke rikrijuar vetveten” (f. 17) pohon poetja. A nuk thoshte Uollt Uitmani:“Poezia është fjalë, fjala është dhimbje, dhimbja është njeri”.
Albina Idrizi si njeri, si femër, si poete që luftoi luftën, shkruan për dhimbjen si dashuri, për dhimbjen që shkakton dashuri. /2LONLINE/
