Nga Zejnullah Jakupi
Deeskalimi i një konflikti pason gjithmonë pas eskalimit, shih situatën në veri të Kosovës, e cila është një çështje komplekse dhe e ndjeshme. Veriu i Kosovës është një rajon me dallime etnike dhe politike të theksuara, ku tensionet kanë ekzistuar për një kohë të gjatë dhe janë shfaqur periodikisht në forma të ndryshme. Eskalimi i situatës në veri të Kosovës mund të lidhet me disa faktorë:
1. Çështjet etnike: Dallimet etnike midis shqiptarëve dhe serbëve kanë qenë burim tensionesh në veri të Kosovës. Çështjet si kontrolli i territoreve, kufijtë etnike, të drejtat e komuniteteve etnike dhe zbatimi i vendimeve të institucioneve kosovare kanë shkaktuar tensione dhe konflikte.
2.Mungesa e dialogut dhe përfshirja e të gjitha palëve: Për të zvogëluar tensionet në veri të Kosovës, është e rëndësishme të ndërtohet një dialog i vërtetë dhe i përgjegjshëm mes të gjitha palëve. Në disa raste, mungesa e dialogut dhe përfshirja e të gjitha palëve kanë çuar në shtim të tensioneve dhe mospërmbushjen e pritshmërive të komuniteteve të ndryshme.
3.Problemet socio-ekonomike: Veriu i Kosovës është një rajon me sfida të mëdha socio-ekonomike. Papunësia, mungesa e zhvillimit ekonomik dhe infrastrukturës, si dhe varfëria kanë shkaktuar pakënaqësi dhe pakënaqësi ndër popullatën lokale. Këto probleme mund të kontribuojnë në eskalimin e situatës dhe rritjen e tensioneve në rajon.
4.Rëndësia e sigurisë dhe destabilizimi i rajonit: Eskalimi i situatës në veri të Kosovës mund të ketë ndikim në sigurinë dhe stabilitetin e rajonit më gjerë. Tensionet dhe konfliktet e mundshme në veri të Kosovës mund të përhapen në vende të tjera dhe të shkaktojnë ndërhyrje të jashtme dhe destabilizim.
Për të parandaluar eskalimin e situatës në veri të Kosovës, është e rëndësishme të inkurajohet dialogu ndërmjet të gjitha palëve, përfshirja e komuniteteve etnike në proceset vendimmarrëse, adresimi i çështjeve socio-ekonomike dhe përmirësimi i sigurisë në rajon.
Konflikti konkurrues dhe ai bashkëpunues
Siç e theksuam në fillim të këtij vështrimi, pas çdo eskalimi i situatës vije faza e deeskalimit. Për këtë të fundit në media dhe në diskursin publik në përgjithisht është përhapur me të madhe shprehja „deeskalim“. Ngjashmërisht përdoret poashtu edhe shprehja „shtensionim“ i kësaj të parës, por kjo e dyta nuk përdoret gabimisht. Për këtë në fund të këtij vështrimi.
Dy nocionet (eskalim dhe deskalim) kanë lidhje gjithmonë me konfliktin ose janë përbërës të tij.
Baza e modelit të shkencëtarit gjerman Wilhelm Kempf-it është njohuria se rrjedha e një konflikti në thelb varet nga fakti nëse ai kuptohet si një proces “konkurrues ose bashkëpunues”. Ideja prapa tij është interesat specifike të përfshira për të deshifruar konfliktin dhe palët e përfshira në konflikt dhe për të bërë dallimin ndërmjet menaxhimit të konfliktit konkurrues dhe atij bashkëpunues.
Sipas Kempf, “konfliktet janë thelbësisht të hapura për t’u zgjidhur në mënyrë bashkëpunuese në dobi të të gjithëve (modeli fitues-fitues) ose për t’u zgjidhur në mënyrë konkurruese (modeli fitim-humbje)”. Për këtë qëllim, “çdo konflikt ndikon në të drejtat dhe qëllimet e të gjitha palëve të përfshira”.
Një proces konkurrues ose perceptimi i konfliktit konkurrues karakterizohet nga fakti se të drejtat, qëllimet dhe veprimet e veta idealizohen, ndërsa të drejtat e kundërshtarit mohohen dhe synimet dhe veprimet e tij gjithashtu demonizohen. Në këtë rast, Kempf flet për “perceptim të shtrembëruar të konfliktit”, pra kur mohohen të drejtat dhe qëllimet e përbashkëta. Duke ndjekur nga Morton Deutsch (1976), Kempf argumenton se ekzistojnë shtrembërime të perceptimit të konfliktit konkurrues dhe bashkëpunues. Në rastin e shtrembërimeve të perceptimit të konfliktit konkurrues, bashkëpunimi ndërmjet palëve në konflikt konsiderohet joreal. Në këtë proces, palët në konflikt ndeshen me njëra-tjetrën në një klimë emocionale me mosbesim dhe dyshim në rritje. Në rastin e zgjidhjes konkurruese të konfliktit, ‘zbatimi i të drejtave dhe qëllimeve të veta’ kërkon gjithmonë mjete më drastike, ndërsa në të njëjtën kohë vë në pikëpyetje të drejtat e kundërshtarit. Për këtë qëllim nënvlerësohet ‘potenciali lëndues’ i veprimeve të veta, por mbivlerësohet ai i veprimeve të kundërshtarit. Kjo, sipas Kempf, e bën më të lehtë “kërcimin nga konkurrenca e thjeshtë në betejë”. Dhe “kërcimi nga lufta në luftë” ndodh me luftë kur konflikti reduktohet në një lojë me shumë zero. Në këtë rast, gjithçka ka të bëjë me fitoren, edhe nëse fitorja arrihet me dhunë.
Këtu, palët në konflikt nuk janë të gatshme t’i shohin veprimet kundërshtare nga këndvështrimi i palës tjetër (kundërshtarit). Përthithja e informacionit zvogëlohet “gjë që mund të korrigjojë interpretimet e njëanshme të veprimeve të kundërshtarit” (po aty). Për Kempf vlen sa vijon:
“Palët e konfliktit priren t’i konsiderojnë qëllimet dhe veprimet e tyre si më të përshtatshme dhe më të justifikuara sesa ato të palës tjetër. (…) Të drejtat/përfitimet dhe qëllimet e përbashkëta bien jashtë syve. Besimi i ndërsjellë humbet”.
Procesi i bashkëpunimit, nga ana tjetër, çon në një shqyrtim të matur të të drejtave, qëllimeve dhe veprimeve të veta. Bëhet njohja e të drejtave të homologut për një vlerësim pozitiv të synimeve dhe veprimeve të tij. Personi tjetër karakterizohet nga ndjeshmëria dhe besimi i ndërsjellë. Menaxhimi i konfliktit bashkëpunues ka të bëjë me interesat e përbashkëta të palëve në konflikt. Fokusi është në përfitimet dhe interesat e përbashkëta dhe në një marrëdhënie bashkëpunimi që duhet të arrihet.
Si menaxhimi i konfliktit konkurrues ashtu edhe ai bashkëpunues (e njëjta gjë vlen edhe për dhunën strukturore ashtu edhe për dhunën direkte) paraqesin një problem për të cilin raporton media. Sipas Kempf media (gazetaria e paqes, qualitative) mund të [inkurajojë] një konflikt në “një proces bashkëpunues”. Kjo do të thotë se gazetaria e profesionale mund të kontribuojë në reduktimin e perceptimeve të gabuara.
Deeskalimi i konfliktit në politikë
Deeskalimi në politikë është një proces i përpjekjeve për të zvogëluar tensionet, konfliktet dhe polarizimin në sferën politike. Kjo përbën një qëllim të rëndësishëm për të promovuar dialogun konstruktiv dhe bashkëpunimin mes aktorëve politikë, si dhe për të gjetur zgjidhje të qëndrueshme për sfidat dhe kontestet politike.
Këtu janë disa mënyra se si mund të ndihmojë deeskalimi në politikë:
1. Dialogu dhe komunikimi: Komunikimi i hapur dhe dialogu konstruktiv janë thelbësore për të zvogëluar tensionet politike. Përmes diskutimeve të ndershme dhe të hapura, aktorët politikë mund të kuptojnë pikëpamjet dhe interesat e njëri-tjetrit dhe të përfshijnë më shumë perspektiva në procesin vendimmarrës.
2. Ngritja e besimit: Ndërtimi i besimit dhe respekti reciprok mes aktorëve politikë është thelbësor për të deeskaluar tensionet. Kjo mund të arrihet përmes angazhimit të sinqertë, ndjekjes së praktikave etike dhe të drejta në politikë, si dhe përmes realizimit të premtimit të bashkëpunimit dhe kompromisit.
3. Përfshirja e aktorëve të ndryshëm: Një politikë e deeskaluar ndërton platforma për përfshirjen e aktorëve të ndryshëm politikë. Kjo përfshin të gjitha grupet e interesit, opozitën, shoqërinë civile, organizatat joqeveritare dhe grupet e minoriteteve. Përmes përfshirjes së gjerë, aktorët politikë mund të ndërtojnë marrëdhënie të fuqishme dhe të arratisin nga modeli polarizues.
4. Fokusimi në zgjidhje: Në vend që të përqëndrohen vetëm në problemet dhe dallimet, aktorët politikë duhet të përqendrohen në gjetjen e zgjidhjeve. Kjo përfshin gjetjen e pikëpamjeve të përbashkëta, kompromisit dhe ndarjen e pushteteve. Zgjidhjet e qëndrueshme dhe afatgjata ndihmojnë në uljen e tensioneve politike dhe kontribuojnë në stabilitetin e politikës.
5. Përkrahja e institucioneve demokratike: Respektimi i rendit demokratik, sundimit të ligjit dhe institucioneve demokratike është thelbësor për deeskalimin në politikë. Sigurimi i transparencës, llogaridhënies.
Deeskalimi pas përdorimit të dhunës
Deeskalimi i konfliktit në rastet kur përdoret dhuna nga policia, ushtria ndaj grupeve kriminale e (madje edhe ato të grupeve protestuese) drejtuar ndaj ushtrisë është një çështje e rëndësishme dhe komplekse. Dhuna nga forcat e sigurisë ndaj qytetarëve është shqetësuese dhe nuk duhet të tolerohet. Por gjithashtu as dhuna e cila ushtrohet nga grupe kriminale ndaj policisë dhe ushtrisë si në veri të Kosoves. Këtu janë disa hapa që mund të merren për të deeskaluar situatat e tilla:
1. Kthimi në qetësi: Në rastet kur ndodh dhuna, është e rëndësishme që të gjitha palët të përpiqen të kthehen në një gjendje të qetësi. Përforcimi i komunikimit paqësor dhe i qetësimit mund të ndihmojë në zvogëlimin e tensioneve dhe mundëson një hapsirë për dialog.
2. Kthimi në dialog: Pas një situate të dhunshme, është e rëndësishme të ndërmerren hapa për të filluar një dialog të hapur dhe të ndershëm. Kjo përfshin të dëgjosh pikëpamjet dhe shqetësimet e të dyja palëve dhe të ndërtohet një marrëdhënie e besueshme për të adresuar shqetësimet.
3. Hetimi i pavarur dhe ndëshkimi: Është e rëndësishme që rastet e dhunës nga policia ose ushtria të hetohen me pavarësi dhe paanshmëri. Si në rastin e veriut, kanë qenë grupet kriminale që kanë sulmuar ushtarët e KFOR-it dhe kanë shkaktuar dhunë e ndaj të cilëve duhet nisur hetimi dhe natyrisht masat nga policia e Kosovës e cila ka filluar me arrestimin e atyre që udhëheqin grupet kriminale dhe të bëhet ndëshkimi i tyre. Hetimi i drejtë dhe i pavarur siguron llogaridhënie dhe transparencë. Nëse zbulohen shkelje të drejtave të njeriut, përgjegjësit duhet të ndëshkohen sipas ligjit.
4. Trajnimi dhe riformimi i forcave të sigurisë: Përmirësimi i trajnimit dhe riformimi i forcave të sigurisë është një hap i rëndësishëm për të parandaluar dhunën. Trajnimi duhet të fokusohet në respektimin e të drejtave të njeriut, teknikat e komunikimit dhe menaxhimin e situatave konfliktuale. Gjithashtu, krijimi i mekanizmave për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe kontrollin e pavarur ndihmon në parandalimin e abuzimeve. E në këtë rast sjellja e KFOR-it dhe e Njësisë Specilae të Republikës së Kosovës dhe të Policisë (SHPK) ka qenë korrekte. Në këtë mes hyn edhe mbrojta e gazetarëve nga terreni të cilët raportojnë nga vendi i ngjarjes e që në rastin e ngjarjeve në Leposaviq ishte e dobët.
5. Përfshirja e organizatave të shoqërisë civile: Organizatat e shoqërisë civile kanë një rol të rëndësishëm në monitorimin e veprimtarisë së forcave të sigurisë dhe raportimin e shkeljeve të të drejtave të njeriut. Përfshirja e tyre në proceset vendimmarrëse dhe kërkimi i mbështetjes së tyre mund të ndihmojë në ndryshimin.
Deeskalimi në gazetari
Kjo është një përpjekje për të zvogëluar tensionet dhe për të përmirësuar cilësinë e raportimit në media. Në kontekstin e gazetarisë, deeskalimi përbën një mënyrë për të trajtuar tema të ndjeshme, konflikte politike, sociale ose tjera, në mënyrë që të promovohen dialogu dhe kuptimi mes palëve të ndryshme.
Këtu janë disa aspekte të deeskalimit në gazetari:
1. Neutraliteti dhe objektiviteti: Gazetarët duhet të përpiqen të jenë neutralë dhe objektivë në raportimin e tyre. Kjo përfshin prezantimin e fakteve në mënyrë të drejtë dhe të paanshme, duke iu shmangur sensacionalizmit dhe përforcimit eklipsues të konflikteve.
2. Analiza e thellë dhe konteksti: Një aspekt i rëndësishëm i deeskalimit në gazetari është ofrimi i një analize të thellë dhe të përgjithshme të çështjeve komplekse. Përfshirja e kontekstit historik, politik dhe social ndihmon në kuptimin e thellë të situatave dhe ngjarjeve.
3. Dialogu dhe përfshirja e palëve të ndryshme: Gazetarët duhet të inkurajojnë dialogun dhe përfshirjen e palëve të ndryshme në raportimin e tyre. Ky proces mund të përfshijë intervistat me aktorët kryesorë, ekspertët, dhe përfaqësuesit e shoqërisë civile, duke e promovuar informimin e plotë dhe ekuilibrin e mendimeve.
4. Mbrojtja e privatesës dhe respektimi i të drejtave të njeriut: Në përpjekje për të deeskaluar tensionet, gazetarët duhet të respektojnë privatesën dhe të drejtat e individëve të përfshirë në lajme. Përdorimi i burimeve të besueshme, vërtetimi i informacionit dhe përjashtimi i stereotipave dhe paragjykimeve ndihmojnë në ruajtjen e integritetit dhe reputacionit të individëve.
5. Bashkëpunimi dhe transparenca: Gazetarët mund të promovojnë deeskalimin duke bashkëpunuar me kolegët e tyre, organizatat e media-s, dhe organizatat e shoqërisë civile për të ndërtuar rrjedha të informacionit më të qartë dhe të saktë. Gjithashtu, transparenca në metodat e përdorura, burimet e informacionit dhe proceset e vendimmarrjes mund të ndihmojnë në rritjen e besueshmërisë
Si përfundim mund të konkludojmë se kur ndodhin konflikte, rivalitete dhe ndarje të thella në mes aktorëve politikë, kjo gjendje karakterizohet nga mungesa e dialogut konstruktiv, gjykimet e paragjykuara dhe tensionet emocionale të shkaktuara nga dallimet politike.
Disa faktorë që mund të shkaktojnë esklaimin (tensionimin) në politikë janë:
1. Polarizimi politik: Kur dallimet politike bëhen të thella dhe polarizimi shtrihet në të gjitha sferat e shoqërisë, tensionet politike rriten. Kur ndjekim partiake dhe identifikimi me një ideologji politike mbizotërojnë mbi diskutimet racionale dhe bashkëpunimin, ndodhin konflikte të thella politike.
2. Retorika e ashpër dhe e padrejtë: Kur politikanët përdorin retorikën e ashpër dhe e padrejtë për të demonizuar kundërshtarët e tyre politikë, tensionet rriten. Fjalët e rënda, akuzat pa baza dhe shpifjet shkaktojnë tensione dhe humbje të besimit në politikë.
3. Pabarazitë sociale dhe ekonomike: Kur ekzistojnë pabarazitë të mëdha sociale dhe ekonomike në shoqëri, tensionet politike shtohen. Mungesa e drejtësisë sociale dhe ekonomike shkakton pakënaqësi dhe frustrime, të cilat mund të shndërrohen në shtensione politike dhe konflikte.
4. Mungesa e dialogut dhe kompromisit: Kur aktorët politikë nuk janë të gatshëm të bisedojnë dhe të arrijnë kompromise, tensionet shtohen. Përforcimi i qëndrimeve të palëkundura dhe mungesa e përpjekjeve për të gjetur zgjidhje të përbashkëta rrit ndarjet dhe konfliktet politike.
Për të zvogëluar tensionin në politikë, është e rëndësishme të përmirësohet komunikimi gazetaresk dhe dialogu mes aktorëve politikë. Përdorimi i një retorike konstruktive, respekti reciprok dhe angazhimi në bisedime të hapura mund të ndihmojnë në zbutjen e tensioneve. Gjetja e pikëpamjeve të përbashkëta dhe përpjekjet për të arritur kompromise janë gjithashtu të rëndësishme për të shuar tensionin dhe për të ndërtuar një klimë politike deeskaluese më të qetë dhe konstruktive.
PS: Kjo analizë është e shkëputur nga një analizë e punimit të doktoraturës: Raportimi mediativ gjatë konfliktit në veri 2011-2013 dhe disa pjesë të huazuara nga Intelegjenca Artificiale ChatGPT. Analiza i dedikohet dy qeverive; asaj të Kosovës dhe të Serbisë. Metodat e Deeskalimit janë tashmë të provuar dhe janë përdorur në deeskalim të konflikteve në shumë vatra të krizave (konflikteve) të dhunshme. Pas deeskalimit do të vinte faza konstruktive dhe konsoliduese. /2LONLINE/
