Amour – E pavdekshmja

“Çdo gjë e madhe, një vepër, një veprim, pasi të kryhet kthehet egërsisht kundër atij që e ka kryer. Kjo është mëria e madhështisë.” – Friedrich Nietzsche.

nga: Kastriot SHABIU

Duke provokuar vazhdimisht me “thjeshtësi”, Michael Haneke, mbjellë një dilemë shumë të fuqishme në natyrën njerëzore. Kjo e fundit vetëm se ka marrë ngjyrime qesharake, në kohën kur humnera e komunikimit u bë e kalueshme dhe gjithçka u vërshuar nga një fluks i furishëm konceptesh. Kjo vale e sadizmit preku edhe kinemanë, duke shndërruar filmin në diçka jo shumë të ndryshme nga pornografia. Filozofia e krijimtarisë së Haneke-s qëndron në atë se, duhet t’i shmangim dramat sociale, ku audienca futet në katarzisin e veprimeve të shumta. “Amour”, si dhe filmat e mëhershëm të Haneke-s, na zhysin në një gjendje spazme, duke lëshuar fije që ngacmojnë pyetje te ndrydhura; pyetje të cilat, nuk gjejnë përgjigje gjatë filmit, por vetëm shtrojnë terrenin e mbushur me shqetësim. Në “Amour” nuk mund të komplikosh rrjedhën dhe interpretimin për ngjarjen, pasi edhe regjisori nuk ka dhënë një të tillë; gjithçka mbetet e hapur për interpretim subjektiv. Pyetja është e thjeshtë (tipike për një dramë ekzistencialiste): “Si ta përballojmë vuajtjen e dikujt që e duam shumë”?

“Amour” është filmi i pare, që, pas 14 vitesh e rikthen në ekran aktorin e njohur francez, Jean-Louis Trintig, pas vrasjes së bijës së tij. Ai ishte në një gjendje shumë të rendë emocionale, madje kishte tentuar edhe të vetëvritet. Të luante rolin e tij në këtë film, nuk e kishte të vështirë; vetëm të ndiqte udhëzimet se ku të lëvizte. Madje, producenti i kishte thënë :“Well, make the film first, and then you can commit suicide.” (Mire, bëje filmin pastaj mund të bësh vetëvrasje)

Personazhet në filmat e Haneke, janë të gjithë të civilizuar dhe mirë-edukuar. Jetët e tyre shpartallohen kur goditen nga situata te pakëndshme dhe gjejnë veten të zhytur në sjellje të pamenduara dhe kjo gjithmonë si rezultat i frikës dhe interesit personal.

Gjatë gjithë karrierës, Haneke është munduar të përdorë një lente zmadhimi për të treguar: “sa te “mire” jemi ne në të vërtetë; “si i përballojmë kohët e vështira”?; ku mbështetet shpresa jonë? Kështu, te filmi “The Seventh Continent” një familje jo e lumtur, kryen vetëvrasje rituale. Në “Funny Games”, dy të huaj terrorizojnë një çift dhe fëmijën e tyre. Ndërsa te “Amour”, armiku është koha.

Të gjithë kemi kaluar ndonjë situate, kur ndonjëri nga familjarët tanë ose dikush me të cilin jemi të lidhur, sëmuret dhe ne ndihemi të pafuqishëm përballë vuajtjes së tyre. Kjo ndoshta është njëra nga përvojat më të mundimshme për ne, që Michael Haneke dëshiron ta përjetojmë, të bashkangjitur me një hapësirë të madhe, për të menduar se si do të kishim vepruar në këto raste.

Ngjarja zhvillohet në katër muret e një apartamenti në Paris , që shërbente si një fortesë e dy të moshuarve për t’u “mbrojtur” nga bota e jashtme, që i kishte konsumuar deri në palcë. Skena hyrëse hapet furishëm në korridorin e ndërtesës. Forcat policore, të armatosura, shpërthejnë dyert e një apartamenti luksoz. Brenda është një atmosferë e mbytur, thuajse aty asnjëherë nuk ka jetuar askush. Qëllimi i gjithë këtij aksioni kuptohet kur, në njërën nga dhomat, gjendet shtrirë një grua e moshuar, e veshur me fustan të zi, tanimë e vdekur, rrethuar me lule. Nuk mund të hamendësojmë asgjë. Policët bartin maska që ta shmangin një kontaminim të mundshëm. Gjithçka është e çuditshme. Një apartament kaq delikat, me një enterier të ngrohtë dhe një grua të vdekur, me një buqetë lulesh ne dorë. Në të vërtetë, menjëherë ndjejmë se si policët e armatosur janë ata që bartin vulgaritetin dhe vrullin e botës së jashtme. I gjithë apartamenti tani mbushet me policë që lëvizin dhe kryejnë punën që janë të specializuar, por, nuk vërehet ndonjë habi nga ana e tyre për gruan e vdekur, përveç njërit, që kamera e kapë në veçanti.

Në një kënd të fiksuar, skena hapet me audiencën që prêt të filloj një recital i pianos nga Alexandre Tharaud, një pianist i vërtetë i muzikës klasike, që në film luan edhe pjesën e studentit të Anes. Aty shohim njerëz kryesisht të shtyre në moshë, me profile të ndryshme intelektuale. Ne rreshtin e katërt, vështirë mund të dallohen të ulur Gjorgji (Jean-Louis Trintignant) dhe Ana (Emmanuelle Riva). Kur bëhet lajmërimi që recitali do të fillojë, vëmendja është maksimale. Duartrokitje. Dëgjojmë tingujt e pianos, por vazhdojmë të shohim vetëm audiencën. Tingujt e pianos vazhdojnë, por skena kalon në një ambient tjetër, ku për herë të parë shohim Gjorgjin dhe Anën, mësues të pensionuar të muzikës, me një intelekt të kultivuar e respektuar. Një skenë e shkurtër tregon Gjorgjin dhe Anën, të ulur në transportin publik. Tingujt e pianos vazhdojnë. Kjo është e vetmja skenë jashtë apartamentit gjatë gjithë filmit.

Ata kthehen në shtëpi dhe gjejnë se, doreza e derës është thyer (duke njohur Michael Hanke, detajet e vogla janë ato që kanë një efekt të madh). Kjo pak sa i huton ata, por e marrin qetësisht. Kamera qëndron e fiksuar. Gjorgji fton Anën për një pije, por Ana refuzon dhe dëshiron që të shtrihet. Ai, përsëri me një ëmbëlsi, i thotë se sa e bukur ishte bëre sonte. Skena zhvendoset në kohën kur Gjorgji është në gjumë. Mirëpo, ai zgjohet nga prezenca e Anës, që qëndron ulur me një pamje të zbehtë në fytyrën e saj.

Skena pasuese është më e rëndësishmja gjatë gjithë filmit. Gjorgji dhe Ana, janë në të tetëdhjetat. Ata po afrohen drejt muzgut të jetës së tyre. Si dy njerëz të dashuruar, pas 60 viteve martesë, dhe sido që të ketë qenë martesa e tyre (ne supozojmë shumë, pasi ajo ishte mësuese e muzikës), për kaq kohë të gjatë, duhet të ketë arritur në një pikë pjekurie dhe stabiliteti emocionesh. Megjithatë, gjithçka ndryshon kur brutaliteti i dhunës së pashmangshme i godet.

Në mëngjes, tek sa Gjorgji dhe Ana po bëjnë mëngjesin dhe flasin për riparimin e dorezës së thyer, papritur, Ana qëndron në heshtjeje. Ajo është e palëvizshme dhe njëkohësisht e pavetëdijshme për prezencën e Gjorgjit. Një plan fokuson Anën, që qëndron e palëvizur me syte e hapur. Shikimi I saj ka një thellësi të pashpjegueshme, sa mund të ndjejmë dhimbjen, trishtimin, shpresën dhe frikën mbi çdo gjë çfarë ne konsiderojmë si të palëkundur në jetët tona. Pasi e kupton që kjo nuk është një shaka, ngitet që ta ndihmoj; hapë rubinetin dhe merr një leckë, për ta vendosur në qafën e Anës, por ajo nuk reagon. Rubineti vazhdon të rrjedhë ( një element shumë i rëndësishëm gjatë kësaj skene). Gjorgji alarmohet nga gjendja e Anes dhe bëhet gati që të kërkojë ndihmë. Kalon në një dhome tjetër për t’u veshur dhe gjithçka çfarë mund të dëgjohet është fryma e Gjorgjit dhe rubineti që rrjedhë. Rubineti ndalet. Ai shkon në kuzhinë dhe sheh Anën, ashtu si ishte pak para se të bëhej e palëvizshme. Gjorgji mendon se kjo ishte një shaka nga ana e saj, por, ajo nuk kishte dijeni çfarë po ndodhte. Ai vazhdon t’i tregoj, dhe insiston që ajo të vizitohet nga mjeku. Ana refuzon dhe fillon të bëhet agresive, duke i thënë që ta lërë të qetë. Kjo skene mbyllet, kur Ana merr çajin për ta mbushur filxhanin, por që nuk mund ta bëjë këtë, sepse duart e saj dridheshin.

Michael Haneke ka një stil të veçantë sa i përket regjisë. Këtë mund ta vërejmë gjatë gjithë filmit, me planet e fiksuara, edhe atëherë kur Gjorgji dhe Ana nuk shihen. Teknikat e tij janë të ndryshme, mirëpo, njëri nga elementet më të fuqishme të kinemasë së tij është: “Demonstro, mos trego”. Ndërkaq te “Amour”, spikat mjeshtëria e tij mbi parimin: “Le që të kuptohet, mos demonstro”. Momenti më I fuqishëm mund të jetë nga përdorimi i zërimit dhe ndonjë shenje apo sinjali, që le në habi dhe zhvillon imagjinatën e audiencës, për të kuptuar çfarë është duke ndodhur. Ne vend që të paraqitet gjithçka, “Amour” të lë të lirë që të mendosh për atë se çfarë është duke ndodhur. Nuk ka ndonjë kornizë në të cilën duhet të futemi, për te kapur thelbin, sepse, nuk ka një të tillë. Ne mbase mundë ta jetësojmë kuptimin kur shikojmë Gjorgjin, sytë e Anës dhe kohën që gjymton të dy.

Nga ai mëngjes kur Ana u “ngurtësua”, Gjorgji kupton se edhe vetë është në fundin e jetës së tij, dhe besimi që ka nuk e ngushëllon aspak. Pëllumbi që fluturon brenda në apartament, mund ta shohim si një rastësi. Por duke poseduar intuitën e artistit, Gjorgji mund ta dijë çfarë vizita e një pëllumbi mund të sugjeroj. Ai duhet te vendos pa asnjë dyshim përkushtimin ndaj Anës; ndoshta e gjithë lumturia e tij projektohet në mirëqenien e saj, por kjo situatë e papritur, e fut atë në një gjendje të palakmueshme, sidomos, kur Ana diagnostifikohet me një sëmundje të rëndë dhe I kërkon atij që mos ta kthej përsëri në trajtimin jashtë shtëpisë.

Vizita e vetme e vajzës së tyre, Eva (Isabelle Huppert), vetëm sa e ngarkon mendjen e tij, duke dëgjuar problemet e saj. Kur më vonë ajo troket në derën e apartamentit, Gjorgji ngurron që ta hapë. Pse ta hapë?! Muret e këtij apartmanti nuk shërbejnë vetëm për izolimin nga bota e jashtme. Tani këtu gjithçka mbështjellet me dashuri dhe vuajtje, të tjerët do ta prishnin këtë harmoni “te përsosur”.

Gjorgji edhe Ana përfaqësojnë aristokratët e kulturuar, që tani dergjën në forma të ndryshme në një hapësirë, ku gjithçka çfarë ju kishte shërbyer si mjet identifikues në jetën e tyre profesionale, thumbon. Ana vizitohet edhe nga student i saj, Alexandre Tharaud, i cili luan një pjesë të preferuar nga koleksioni i saj. Një jetë e tërë me muzikë, kultivim të shumë brezash nga Ana, që tani po lëngon, jo vetëm nga sëmundja, por edhe dëshira për të luajtur në piano.

Shëndeti i Anës vetëm sa përkeqësohet. Gjorgji punëson një vajzë që të përkujdeset për Anën. Ta ushqej, ta laj, ta ndihmoj në çdo gjë çfarë bën, sepse dita-ditës, ajo nuk do të jetë në gjendje as të flasë. Kjo vetëm sa e shtyn më tepër Gjorgjin që të vazhdojë të izolohet. Në një skenë kur Ana tani është komplet e paralizuar dhe vajza që përkujdeset për te, krehë flokët e saj të thinjur, dhe me ironi i flet, si të ishte një fëmijë, merr pasqyrën dhe e vendos para fytyrës së Anës për t’i treguar “sa e bukur ishte bërë”. Ana refuzon ta shikoj vetën e saj, duke mos pranuar ta humbasë imazhin e vetës që kishte jo shumë kohë më parë. Edhe Gjorgji kalon momente të vështira me ëndrrat gjatë natës, që vetëm ngarkojnë barrën mendore që e përjeton gjatë ditës. Ai dëbon edhe vajzën që përkujdeset për Anën, që të marrë përsipër çdo gjë që duhet për t’u kujdesur për të. Tani, njëherë e mire, të jenë vetëm ata dy, për t’u ngushëlluar nga vuajtja e njëri- tjetrit.

Anne: Nuk kemi pse te vazhdojmë të jetojmë. Kështu është! E di që vetëm do të vështirësohet. Pse duhet të shkaktoj këtë gjë ty?
Georges:Nuk je duke më shkaktuar asgjë.
Anne: Nuk ke pse të gënjesh.
Georges: Mendo veten në vendin tim. Nuk ke menduar ndonjëherë se kjo mund të më ndodhte edhe mua?
Anne: E kam menduar. Por imagjinata dhe realiteti kanë shumë pak gjëra të përbashkëta.
Georges: Por, gjërat po përmirësohen dita ditës.
Anne: Nuk dua të vazhdoj! Je duke bërë shumë përpjekje që të bësh gjithcka të lehtë për mua. Por nuk dua të vazhdoj. Për hir të vetes time, jo tëndin.
Georges: Nuk të besoj. Unë të njohë. Po mendon që je bërë ngarkesë për mua. Por, çfarë do të bëje po të ishe në vendin tim ?
Anne: Nuk dua të lodhe mendjen për këtë. Jam e lodhur, dua të shtrihem.

Me izolimin e dy të moshuarve, Haneke pretendon që të na krijojë një ide klaustrofobike ose mbase për të na treguar se gjithë ai akumulim i gjësendeve luksoze dhe artit borgjez me punën shumë vjeçare për të mbijetuar, nuk do t’ju shpëtoj nga vuajtja e vdekjes. Ne e dimë që nga fillimi i filmit, nga kriza e pare e Anes, se si do të jetë përfundimi. Gjorgji i jep fund vuajtjeve të Anes, duke mos e lejuar vdekjen ta marrë e para. Zhdukja e Gjorgjit na vjen si një surprizë. Mbyll të gjitha dyert dhe bllokon apartmantin. Pas le Anën e shtrirë, të rrethuar me lule. Imazhet në fund mund të kenë dy interpretime: Anën që përgatit shtegun e vdekjes për Gjorgjin ose Gjorgjin që mundohet të tregojë se, ajo çfarë bëri ishte gjëja e duhur. Ndonjë interpretim fetar do te ishte i gabuar.

A jemi ne të gatshëm ta përqafojmë vdekjen apo dëshirojmë të luftojmë kundër saj? është më mirë të dorëzohemi apo të përfitojmë duke e kontrolluar atë? Sa do t’ia vleje gjithë mundi ynë, për të vrapuar pas qëllimeve, kur në fund do të përfundojmë të izoluar të rrethuar me gjithçka çfarë kemi “fituar”? Pyetje të këtij lloji duhet të na shoqërojnë, kur të shikojmë “Amour”, për të kuptuar se, në të vërtetë titulli nuk është ironik! /2L ONLINE/